يادگيري الكترونيكي
قسمت اول:
انديشمندان، جامعه آينده را جامعه‌اي ميدانند که دانش محور اصلي اقتصاد و مشاغل خواهدبود.
و به نظر آلوين تافلربي سوادان سال 2000 آنان نيستند که نميتوانند بخوانند و بنويسند، بلکه کساني هستند که نميتوانند يادبگيرند، رهاکنند و دوباره بياموزند.
زندگي اثر بخش و با راندمان در قرن بيست و يکم مستلزم شناخت ويژگيهاي اين قرن ميباشد. ويژگيهاي اساسي اين عصر، عصر اطلاعات و جامعه ي اطلاعات-محوري ميباشد. در اين جامعه اطلاعات و مديريت آن و تبديل آن به دانش پايه و اساس اقتصاد جوامع را تشکيل ميدهد. چنين ويژگيهايي تأثير زيادي روي نهادهاي اجتماعي و اقتصادي جوامع خواهند گذاشت و نهادهاي اجتماعي بايد بر اساس آنها تجديد بنا شوند. يکي از مهمترين نهادهاي اجتماعي که دستخوش تغييرات وسيع خواهد شد، نهاد آموزش و يادگيري در سطح عمومي و عالي ميباشد. زيربناي نهاد آموزش و يادگيري در حال حاضر مربوط به جامعه ي صنعت- محور است. دانش آموختگان نظام آموزشي سنتي نميتوانند در جامعه ي اطلاعات- محور کارايي لازم را داشته باشند. امروزه، فنآوريهاي اطلاعات به ما اجازه ميدهند تا آموزش را متناسب با نيازها ارائه دهيم، زيرا از يک طرف محدوديتهاي گذشته را از بين ميبرند و از طرف ديگر اختياراتي را براي ما فراهم ميآورند و به دانشجويان اجازه ميدهند تا نيازهاي تحصيلي خود را در زمان مناسب خود براي يادگيري مرتفع سازند. براي اينکه دانش آموختگاني داشته باشيم که کارايي لازم را در جامعه ي اطلاعات- محور داشته باشند بايد رويکرد جديد نسبت به آموزش و يادگيري داشته باشيم. براي پياده کردن رويکرد جديد نياز به تکنولوژي اطلاعات و استفاده از ابزارهاي اطلاعاتي موجود ميباشد. با گسترش شبکه هاي اطلاعاتي از جمله اينترنت اين فرصت براي ما فراهم شده است. استفاده ي سريع و به موقع از اين امکانات موجب پيشرفت و توسعه خواهد شد. يکي از اين فرصتها يادگيري الکترونيکي ميباشد.
تعريف e-learning و حوزه‌هاي آن:
عوامل اقتصادي
در دسترس بودن منابع آموزشي در همه جا و همه وقت (به عبارت بهتر انعطاف پذيري)
حرکت از يادگيري «در هر مورد» به يادگيري «در هر زمان»
قابليت بازيافت اطلاعات و منابع
افزايش سرعت در توسعه و پيشرفت
جستجوي هوشمندانه
نظارت و کنترل دقيق بر سيستم و اطلاعات
مديريت آسان و کارآمد
-5 معايب و كاستي‌هاي فراگيري الکترونيکي
در حاليكه برنامه‌هاي آموزش بر روي شبكه مزاياي مهمي دارند و دسترسي بي‌نظيري را در جهت كيفيت آموزشي ايجاد مي‌كنند معايبي نيز در استفاده از اين روش وجود دارد كه به عنوان تهديدي بالقوه در جهت موفقيت برنامه‌هاي آموزش از راه دور ميباشد.
عدم برابري دسترسي به تكنولوژي
فقدان دسترسي، چه به دليل اقتصادي و چه به دليل عدم وجود بسترها، دانش‌آموزان واچد شرايط را به گونه‌اي ديگر از كلاس‌ها محروم خواهد كرد و اين موضوع مهمي در مورد طبقات پايين‌تر جامعه است. ا نكته‌ي ديگر اين است كه اين دسترسي هزينه‌هايي را براي استفاده‌كنندگان در بردارد.
سواد كامپيوتري
هم دانش‌آموزان و هم معلمان بايد حداقلي از دانش و آگاهي كامپيوتري را به منظور موفقيت در محيط يادگيري بر روي شبكه داشته باشند.
محدوديتهاي تكنولوژي
وجود تكنولوژي و ابزارهاي مطمئن و كاربرگرا در برنامه آموزش مجازي بسيار حياتي است. مشكل خراب شدن تجهيزات وجود دارد. اشكالات مي‌تواند در هر نقطه از سيستم ايجاد شودو ادامه كار را با مشكل روبرو ساؤد
دانش‌آموزان
در حالي كه روش فراگيري الکترونيکي مي‌تواند انتخابي مؤثر براي دانش‌آموزان بالغ و منظم باشد اما يك محيط آموزش نامناسب براي بيشتر دانش‌آموزان وابسته است. آموزش غير زنده بر روي شبكه مسئوليت بيشتري را براي دانش‌آموزان ايجاد مي‌كند. به منظور شركت موفق در برنامه آموزش مجازي دانش‌آموز بايد به خوبي سازماندهي و انگيزش شود و مديريت زمان را براي دروس بكار برد.
فقدان كيفيت‌هاي ضروري برروي شبكه
پايه آموزشي موفق در روش سنتي هميشه منجر به آموزش موفق از طريق شبكه نمي‌شود. اگر معلمان به درستي در مورد روش‌هاي ارايه بر روي شبكه آموزش نديده باشد، موفقيت برنامه‌هاي روي شبكه كامل نخواهد شد. معلم بايد قادر باشد فقدان حضور فيزيكي‌اش را از طريق ايجاد محيط پشتيباني در كلاس مجازي جبران كند. به هر حال اگر معلم مجازي لياقت و شايستگي كافي براي ايجاد محيط راحت مجازي براي اداره كلاس داشته باشد، هنوز فقدان حضور فيزيكي اش مي‌تواند در برنامه آموزشي محدوديت ايجاد كند.
مديريت و معلمان
مؤسسه‌اي كه از اهميت آموزش صحيح معلمان، و شخصيتآ آنها و محدوديت تعداد افراد كلاس آگاه نيست ممكن است از درك صحيح رسالت و وظيفه خود ناتوان باشد. اين موضوع مي‌تواند در كيفيت و موفقيت آموزش از طريق شبكه تأثير نامطلوب بگذارد.
برنامه آموزش مجازي
. روش‌هاي برنامه تحصيلي و آموزشي كه در روش سنتي موفق بوده است لزوماً در روش مجازي نيز موفق نخواهد بود. برنامه آموزشي بر روي شبكه بايد بازتاب استفاده از گفتگو بين دانش‌آموزان (ارتباطات به شكل نوشته شده)، و كنش متقابل گروهي را داشته باشد.
آموزش مجازي را درچهار قالب بررسي مي كنيم:
چهار قالب بررسي e-learning :
قالب اول که مهمترين قالب است «محتوا» است
محتوا اولين عامل است که بايد روي آن تاکيد کرد
محتوا، به منابع اطلاعاتي، رسانه‌ها و وقايعي اشاره مي‌کند که از آنها براي فراگيري در محيط آموزشي استفاده مي‌شود.
بسياري از موضوعات براي محتواي فراگيري الکترونيکي مناسب هستند. اما برخي از آنها، به راحتي در اين قالب مي‌گنجند، مانند: آموزش فناوري اطلاعات، اقتصاد، مديريت و مهارت‌هاي بازرگاني.
دانش روز هم مي‌تواند به شکل مقالات الکترونيکي و يا ارايه‌ي آنها و بحث‌هايي با دانشگاهيان و متخصصان، به راحتي براي محتوا در نظر گرفته شود
قالب دوم مسأله اقتصاد سنجي است
براي برپايي آموزش مجازي بايد دليل اقتصادي خبي داشته باشيم که مسأله را از نظر اقتصادي توجيه کند.
قالب سوم مشارکت است
هيچ کس به تنهايي قادر به برپايي دانشگاه مجازي نيست. دانشگاه مجازي مجموعه پيچيده‌اي از فناوري، آموزش، ارتباطات، وب و اينترنت است. وقتي آموزش را مطرح مي‌کنيم، به طور جدي با محتوا درگير مي‌شوده در اين جا عمل مشارکت اجزاي گوناگون، بسيار حساس است.
. قالب چهارم فناوري است
حال اين سوال مطرح مي شودکه از چه فناوري بايد استفاده کنيم.
اکنون به بررسي دقيق تر اين 4 قالب مي پردازيم:
محتوي" را از دوديدگاه "انتقال محتوا" و "ابزارهاي انتقال محتوا" بررسي مي‌کنيم
فرآيندهاي انتقال مفاهيم
دربخش محتوا سيستم محتوا گذاري، سنجش، آموزش و قالب‌هاي محتوايي، بسترهاي ايجاد شده، مدل‌هاي آموزش يادگيرنده و ياددهنده و ... را يادآور مي‌شويم
مدل‌سازي يادگيرنده و آموزشگر:
يکي از نظريه پردازان در سيستم‌هاي آموزشي مي‌گويد که ويژگيهاي يادگيري هر يادگيرنده مثل اثر انگشت است، يعني به ازاي هر فرد، کاملاً متفاوت ميباشد.
با توجه به اين مسئله سيستم آموزشي بايد سعي کند تا متناسب با ويژگيهاي يادگيرنده، خودش را تطبيق دهد . کاربر ممکن است با تعابير متفاوتي موضوعي را درخواست کند و سيستم ما موظف است با توجه به منظور او موضوع مورد بررسي را ساختار دهي کند. بايدبه اين نکته پرداخته شود که چه طور مي‌توان اين‌ها را “محاسباتي “Computational کرد و در ساختارهاي مبتني بر e-learning مورد توجه قرار داد.
2) آموزش‌هاي مداوم:
. در سيستم‌هاي آموزشي مداوم، با کاربري سر و کار داريم که توانايي‌هاي يادگيري او طي يک پروسه زماني تغيير مي‌کند.بنابراين در ساختار دهي اين گونه سيستم‌ها بايد سرعت تغييرات يادگيري يک کاربر و سرعت مفاهيمي که قرار است به او منتقل شود، لحاظ گردد. در اين بخش علاوه بر ويژگيهاي يادگيري ، ويژگيهاي فردي از قبيل روحيه تحقيق، يا راهبري و مديريت و ... نيز بايد لحاظ شود.
3)پياده سازي نکات ظريف صفحه کلاس مجازي
الف) بررسي جهت ايجاد چارچوب و مکانيزم‌هاي مناسب
1 -بررسي چارچوب‌هاي موجود و آماده مانند WebCT و Blackboard:
ـ بررسي چارچوب‌هاي آماده از نظر کاربري زبان فارسي
ـ بررسي چارچوب‌هاي آماده از نظر تعريف ابزارهاي جديد و اختصاصي
ـ بررسي هزينه‌هاي برپايي سايت با استفاده از چارچوب‌هاي آماده موجود
2 - بررسي ابزارهاي موجود با توجه به امکانات زماني و مکاني
ـ انتخاب ابزارهاي متناسب با امکانات ارتباطي کشور و تفاوت سرعت دسترسي کاربران با شبکه اينترنت.
ـ بررسي زير ساخت‌ها و چارچوب‌هايي که امکان پياده سازي کلاس‌هاي مجازي را فراهم مي‌کند.
3- تعيين چارچوب محتواي دروس و ابزارهاي قابل استفاده
ـ بررسي سايت‌هايي که در زمينه آموزش‌هاي الکترونيکي داراي پيشينه هستند؛ سايت‌هاي مانند WebCT و Blackboard .
ـ بررسي استانداردهايي که توسط موسسات بزرگ تعريف و تبيين شده‌اند؛ موسساتي مانند IMS و IEEE.
4- تعيين روش ثبت نام کاربران:
ـ بررسي روش‌هاي ثبت نام در سايت‌هاي عمده آموزش‌هاي الکترونيکي .
ـ بررسي روش‌هاي پياده سازي ممکن براي ثبت نام کلاس‌هاي مجازي در وزارت پست، تلگراف و تلفن.
5- تعيين روش برگزاري آزمون و تعيين نمره دانشجو:
ـ بررسي راه‌هاي ممکن براي برگزاري آزمون‌هاي Online (کنترل هويت شخص آزمون دهنده).
ـ سياست گزاري جهت تعيين نمره دانشجو (تعيين روش‌هاي برگزاري آزمون و ارايه تکاليف).
6- تعيين روش ارايه گواهينامه به کاربران :
ـ مذاکره با سازمان‌هايي که توانايي ارايه گواهينامه را به دانش آموختگان در کلاس‌هاي مجازي دارند.
ـ مذاکره با مراکز آموزشي موجود در وزارت پست و تلگراف و تلفن جهت ارايه مدرک.
7- تعيين روش برقراري امنيت سايت :
ـ روش‌هاي پياده سازي امنيت در سايت و بررسي لايه‌هاي امنيتي براي کنترل ورود کاربران و حدود دسترسي به سايت.
ـ روش‌هاي پياده‌سازي امنيت در سايت و بررسي لايه‌هاي امنيتي براي غيرقابل نفوذ کردن سايت و جلوگيري از تغيير اطلاعات سايت.
8- تهيه آيين‌نامه حق التدريس مربيان
ابزارهاي انتقال محتوا
در اين بخش به معرفي هريک از ابزارهاي انتقال محتوا مي‌پردازيم
ـ نوارها و فيلم‌هاي آموزشي
ـ CD هاي آموزشي چند رسانه‌اي
ـ برنامه‌هاي شبيه‌سازي
ـ برنامه‌هاي آموزشي صدا و سيما
ـ کلاس مجازي
ـ ويديو کنفرانس
ـ گروه‌هاي تبادل نظر((group
ـ صفحات پرسش و پاسخ
به نظر مي‌رسد نمي‌شود از قابليت‌هاي مدرن و ويژه کلاس‌هاي مجازي، در مقابل هيچ يک از موارد مذکور چشم پوشيد. زيرا ابتکار عمل در اين سيستم بسيار بيشتر بوده و محيط به دليل فضاي چند رسانه‌اي و همچنين Online اش، بسياري از مشکلات موارد قبل همچون محدوديت زماني،مشکل روز آمد کردن ، انعطاف پذيري کمرا ندارد.به نظر مي‌رسد مشکلات استفاده از اين سيستم، دو مورد است يکي اينکه از لحاظ زير ساخت تکنولوژيک ما حداقل خط‌هاي فراوان kbps56 مي‌خواهيم. که از طريق آن ارتباط Online با سرعت نسبتاً مناسبي برقرار شود. ديگر اينکه احتياج به يک چارچوب نرم افزاري پايه در استفاده از اين روش بسيار مهم مي‌نمايد.
اقتصاد سنجي:
استفاده از فراگيري الکترونيکي، از لحاظ اقتصادي، قابل توجه است. زيرا هرچند نسبت به فراگيري سنتي، کم هزينه‌ترنيست اماهزينه‌ها، مستقيماً براي بالا بردن کيفيت آموزش به کار برده مي‌شود.و هزينه‌ي صرف شده، براي گردآوري مطالب به صورت روي خط و استفاده از نرم‌افزارها و سخت‌افزارها به کار برده مي‌شود و نه براي کارهاي جنبي و نامربوط به فراگيري.و فناوري آن، مي‌تواند باعث افزايش توان نرم‌افزاري و سخت‌افزاري يک سازمان يا دولت شود و گامي در جهت ايجاد سود اقتصادي و مهارت فني براي صاحبان فناوري و دانشگاهيان شود که به وضوح، بسيار مفيد و موثر خواهد بود.
در همين راستا، سود اقتصادي، دانش و تجربه‌اي که براي بهبود و ارتقاي سيستم و ارايه مشاوره، پيش و پس از پياده سازي به وجود مي‌آيد، بسيار قابل توجه است و فراگيري الکترونيکي را تبديل به فعاليت مفيد و ارزشمندي مي‌کند.
مشارکت:
به منظور مشارکت تمامي متخصصان درون مرزي وبرون مرزي براي بهتر به انجام رسانيدن طرح آموزش الکترونيکي ودانشگاه مجازي تشکيل يک کنسرسيم در داخل کشور ضروري به نظر مي رسد با تشکيل اين کنسوسيوم انتقال دانش و فناوري از خارج به داخل راحت‌تر صورت خواهد پذيرفت .همچنين ارتباط پيوسته با مراكز آموزشي و پژهشي خارج از كشور كه نظام آموزش الكترونيكي را به عنوان راهكار عملي آموزش‌هاي خود اتخاذ كرده‌اند و فراهم كردن امكان ايجاد نمايندگي آن مركز در كشور نيز از اقدامات موثر براي بهره جستن از تجربيات اين سازمانها خواهد بود.
منظور بهره‌گيري بيشتر از مشارکت، توجه به موارد زير ضروري به نظر مي رسد:
1. سازمان پايه:
بايد سازماني متولي راه‌اندازي مديريت دانش و آموزش مجازي در کشورايجاد شود .که وزارت ICT با همکاري بخش خصوصي و ساير وزارت‌خانه‌ها مانند وزارت ارشاد و وزارت علوم مي‌تواند زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري اين کار را فراهم سازد
2.مدل ملي:
ابتدا بايد مدل ملي و مسير دهي آموزشي مشخص گردددر طراحي اين مدل ملي بايد همه نهادهاي ذيربط فعال گردند و مشارکت داشته باشند
3.رقابت و هماهنگي:
دولت بايد هماهنگي هاي لازم را بين گروه هاي کاري مختلف جهت استفاده گروه ها از تجربيا ت يکديگر ايجاد کند.
4.مدل آزمايشي
بهترين مکان براي پياده‌سازي برنامه‌هاي فراگيري الکترونيکي ابتدايي، سازمان‌هاي دولتي و دانشگاه‌ها هستند. به خصوص سازمان‌هايي که با فراگيري الکترونيکي ارتباط دارند و يا دانشکده‌هاي فناوري اطلاعات و يا مراکز آموزشي فناوري اطلاعات.به اين ترتيب نقاط ضعف وقوت پروژه ها نمايان تر مي گردد
5 .بخش خصوصي و دولتي :
توجه بيش از پيش دولت به مشاركت بخش خصوصي در اين امر بويژه در توسعه شبكه ارتباطي كشور و توليد محتواي الكترونيكي در بهتر انجام شدن طرح آموزش الکترونيکي ضروري به نظر مي رسد و بهتراست که مسأله e-learning با حمايت، سياست گذاري، نظارت و راهبرد دولت همراه باشد اما اجراي آن بابخش خصوصي کشور باشد.
فناوري:
شرط موفقيت برنامه‌هاي فراگيري الکترونيکي ، افزايش توان سخت‌افزاري و نرم‌افزاري مجموعه‌اي که قرار است نظام فراگيري الکترونيکي در آن پياده شود،افزايش استفاده از رايانه‌هاي شخصي (PC) در سازمانها و مراکز مختلف و همچنين جامعه،ايجاد فرهنگ استفاده از رايانه و شبکه براي انجام کارهاي روزمره است
ضمنا در خريداري تجهيزات شبکه مورد نياز بايد به اين مسئله توجه نمود که قابليت ارتقا و گسترش را داشته باشند و بتوان، بدون نياز به تعويض آنها، شبکه را با تجهيزات مشابه آنها گسترش داد. يا در بخش نرم‌افزار، نبايد فناوري‌هايي استفاده شوند که فقط جواب‌گويي نيازهاي زمان حال باشند و با افزايش کاربران يا تغيير نيازها به طور کلي غيرقابل استفاده شوند.
در ضمن حل مسئله‌ي پهناي باند براي غناي بيشتر فراگيري اکترونيکي و امکان انتقال مطلوب صوت و تصوير، بايد يکي از جهت‌گيري‌هايي آينده‌ي کشور باشد.البته تا حل نهايي اين مسئله فراگيري الکترونيکي مي‌تواند با استفاده از شبکه‌هاي داخلي (Intranet) صورت بگيرد.
نتيجه گيري:
در اين مقاله سعي شده است تا به مبحث e-learning از جنبه هاي مختلف أن پرداخته شود. به عنوان دو بحث عمده در چالش‌هاي پيش رو بايد به:اول: معضلات فرهنگي و بحث نيروي انساني و تلطيف روند گذار از جامعه صنعتي به جامعه اطلاعات محوردوم: جامع‌نگري و همه جانبه فکر کردن و دقت و ريز بيني در انتخاب خدمات توجه بسيار نمود.
اميد است که مسئولين ذي ربط با توجه بيشتر به مبحث IT و شناخت بهتر خصوصيات عصر حاضر به رفع معضلات موجود و فراهم نمودن زير ساخت هاي لازم بپردازند.
منبع:
تجارت جهانی الکترونیک و فناوری اطلاعات ،مهدی صادقی ، سخن گستر ، مهرماه 1385
http://www.shs.ir/article/elearn.html
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر