تحول پول از پول کالایی به پول دیجیتالی

تحول پول از پول کالایی به پول دیجیتالی

و(جایگزینی آن به جای پول جاری)


تقی ابراهیمی سالاری
عضو هیئت علمی دانشکده ی علوم اداری اقتصادی
دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده

اين مقاله در تاريخ پول، تحول از شكل كالايي پول به پول ديجيتالي امروزي را شرح مي دهد، از آنجايي كه پولهاي ديجيتالي بطور بالقوه قابليت جايگزيني وجوه رايج بانك مركزي را دارند، بر عرضه ي پول تاثير مي گذارند، اين مقاله تاثير جايگزيني پول ديجيتالي را بر ذخيره ي پول مورد مطالعه قرار مي دهد. بعلاوه به جهت نمودهاي اقتصادي آن از نظر تجارت الكترونيك ابداعات تكنولوژيهاي پرداخت هاي رايج خيلي مورد توجه قرار گرفت. علاوه بر اين به مشكلات جايگزینی پول دیجیتالی به جای پول رایج که از عمده ترین آنها مسائل خارجی شبکه ی کامپیوتری است که پول دیجیتالی در آن شکل می گیرد و نیز باورهای جامعه ای که (تجار و مصرف کنندگان) پول دیجیتالی می خواهد در آن رایج شود. و در آخر به این نتیجه می رسیم که به دلیل پایین آوردن هزینه ی معاملات و بالا رفتن سرعت آن از طریق استفاده از پول دیجیتالی، این پول تا حدود زیادی جانشین پول منتشر شده توسط دولت خواهد شد.
لغات كليدي
• پول الكترونيكي
• پول
• سيستمهاي پرداخت

مقدمه
در دنياي امروزي ما پول وابسته به طرح ها و ابزار فلزي شيك و پيشرفته است. مردم نه تنها از سكه و اسكناسهاي دلاري كه دولت منتشر كرده استفاده مي كنند بلكه همچنين از چكها و كارتهاي اعتباري نيز استفاده مي كنند. بانكها مي توانند با فشار دادن يك دكمه ي كامپيوتر ميليونها دلار را جا به جا كنند.
پول هميشه براي افراد و اقتصاد قابل اهميت بوده است. اقتصاددانان زيادي، همچون كينزينها (Sidles, 2000, pp, 110, 112)، پيش از اين در مورد معاملات با پول ترديد داشتند. فرمهاي پولي شكل گرفته در قرنهاي اخير به پيشرفت تكنولوژي در اقتصاد بستگي داشته است. همانطور كه اقتصادهاي ساده به طرف اقتصادهاي پيچيده پيش مي روند پول هم هميشه با چگونگي شرايط اقتصادهاي مختلف تطبيق پيدا مي كند. با رجوع به ابداعات جديد در صنعت كامپيوتر شكل جديدي از پول تحت عنوان پول الكترونيكي ابداع شده است. اين مقاله درباره ي تحول پول سنتي دولتي به پول الكترونيكي كه به شكل خصوصي منتشر مي شود بحث مي كند. استفاده ي همه جانبه از پول ديجيتالي مي تواند بر بانكهاي مركزي در محدوده هايي مانند سياست پولي، نظارت بانكي، نظارت بر سيستم پرداخت و تثبيت سيستم مالي، تاثير بگذارد.

2. مفهوم پول
براي درك چگونگي پيشرفت پول جديد ابتدا بايد بفهميم كه دقيقا پول و وظايف پول چيست؟
واژه پول مي تواند معاني زيادي داشته باشد. پول با معاني مختلف در مكالمات روزمره ي ما به كار مي رود. از يك سو اگر مردم بگويند كه يك شخص مقدار زيادي پول دارد، آنها ممكن است تصور كنند كه شخص ثروتمند است. از سوي ديگر براي اقتصاددانان پول يك معني خيلي ويژه دارد. آنها پول را اينطور معرفي مي كنند "هر چيزي كه معمولا در پرداخت براي كالاها و خدمات يا بازپرداخت بدهي ها پذيرفته شده است ."(Mishkin, 1992, p.G-7 )
بايد به اين نكته اشاره كرد كه پول رايج، مانندeuro(€) نوعی پول است. به هر حال برای تعریف انحصاری پول مانند پول رایج تعریف خیلی ظریف و مشخصی از جانب اقتصاد دانان می خواهیم.

3. وظایف پول
اینکه پول طلا باشد، کاغذ، مهره ها و یا چاقو باشد مهم نیست، در هر اقتصادی پول سه وظیفه دارد. پول یک واسطه مبادله، یک واحد شمارش و یک ذخیره ی ارزش می باشد. (Mankiw, 1999, pp.155-156 ). این سه وظیفه ی مختلف به طریق زیر متمایز شده است:

3-1. واسطه مبادله
پول در شکل پول رایج یا چکها از زمانیکه در اقتصاد ما افراد آنرا برای خرید کالاها و خدمات استفاده می کنند، یک واسطه مبادله است. ما تمایل داریم بدون یک واسطه مبادله در یک اقتصاد پایاپایی که کالاها و خدمات بطور مستقیم با دیگر کالاها و خدمات قابل مبادله باشند زندگی کنیم. هنگامیکه روی مبادلات پایاپای تاکید داریم افراد را رضایتمند می یابیم و این یعنی انطباق دوسویه ی خواسته ها. (Mankiw, 1999, p.156 ) برای انجام مبادلات، افراد دنبال کسی می گردند که کالا یا خدمتی که آنها می خواهند داشته باشند و همچنین آن شخص نیز کالا یا خدمت پیشنهاد شده ی آنها را نیز بخواهد. در یک جامعه با میلیونها نفر و با میلیونها کالا و خدمات متفاوت، سیستم اقتصادی پایاپای واقعا بغرنج می شود.
پول در نقش یک واسطه ی مبادله معاملاتی که در یک اقتصاد صورت می گیرد را خیلی ساده می کند. با کاهش هزینه فرصت برای انجام مبادلات کالاها یا خدمات، هزینه ی معاملات را به خوبی کاهش می دهد. تبدیل شدن پول به چیزهای دیگر _ کالاها وخدمات_ که قابلیت تبدیل پذیری پول نام گرفته است نتیجه اش بالا رفتن سرعت و راحتی بیشتر خواهد بود. چنانکه کینز گفته پول دارایی نقد است.(Hicks, 1989, p.42 )

3-2 . واحد شمارش
دومین وظیفه پول اینست که به عنوان یک واحد شمارش به کار گرفته شود. واحد شمارش به این معنی است که پول معیاری را فراهم می کند که به واسطه آن قیمتها و بدهی ها بر اساس آن ثبت می شوند. پول همچنین در مورد معاملات اقتصادی معیار ارزش نیز هست.
با پول، همه ی قیمتها و همچنین ارزش کالاها و خدمات می تواند به طور یکسان با واحد پول دوره ی مورد نظر بررسی شود. در آمریکا، برای مثال: واحد شمارش همان دلار است .

3-3 . ذخیره ی ارزش
آخرین وظیفه ی پول ذخیره ی ارزش می باشد. این به معنی انتقال قدرت خرید از حال به آینده است. فرد می تواند تصمیم بگیرد در قبال کاری که انجام می دهد و از آن ناحیه پول دریافت می کند، بخشی از آن پول را برای خرج کردن آن در آینده، نگه داری کند. پس ذخیره ی پولی که در عوض خدمتش بدست می آورد به عنوان ذخیره ی ارزش خواهد بود. جان مینارد کینز جایی که به پول خیلی اهمیت داده است در مورد پول بعنوان ذخیره ی ارزش بوده است. این نظر لرد اسکیدل اسکی است که : تاکید کینزینها به جایگاه پول بعنوان ذخیره ی ارزش، همچنانکه یک تجاوز از محدوده ی کاری است، کمک اصلی را به علم اقتصاد می نماید.(Skidelsky, 2000, p.112)
کینزینها استدلال کردند که پول"... ذخیره ی کامل ارزش و تنها دارايي كه قابليت نقد شدن را بطور کامل دارد ..." (Hicks, 1989, p.42)
هنگام تورم موقعی که یک افزایش در سر تاسر سطح قیمتها داریم، پول نمی تواند به خوبی در نقش ذخیره ی ارزش عمل کند. بنابراین کینزینها استدلال می کنند که این وظیفه ی پول موقعی به کار می آید که یا تورم وجود نداشته باشد یا اینکه سطح آن خیلی کم باشد.
دارایی های دیگری وجود دارند که خیلی بهتر تحت عنوان ذخیره ی ارزش عمل می کنند، مانند : سهام، اوراق قرضه، زمین، خانه ها، یا جواهرات البته زمانیکه سودآوری اینها بیشتر از پولی باشد که بعنوان ذخیره ی ارزش عمل می کند. واقعیتی که در این میان وجود دارد این است که مالکان برای پول نرخ بهره را در نظر می گیرند یا اینکه قایل به ارزش گذاری می شوند.
اگر دارایی های دیگری بهتر از پول برای ذخیره ی ثروت وجود دارد طبیعی است که سوالاتی از این قبیل جواب داده شود که : چرا مردم پول را نگه نداشته اند؟ سوالاتی از این قبیل از جانب کینزینها تئوریهای تقاضا برای پول و رجحان نقدینگی را به وجود آورد. کینزینها روی مقدار توانایی افراد در نگه داری پول خیلی تاکید داشتند که اسکیدل اسکی آن را این چنین بیان کرده است :
" روانشناس معتقد است که ذخیره کردن فقط یک واکنش شبه عقلایی در مقابل بلاتکلیفی نیست بلکه عشق به پول، انسان دارا و هوس باز را گمراه می کند. بحرانها ثمره ی اشتباهات است همچنان که اقتصاددانان کلاسیک اشتباهات زیادی داشتند هرچند که کینزینها هم طبق یک عقیده ی قرون وسطایی گفتند که نظریه ی رجحان نقدینگی شخص از نرخ بهره با ربا خواری یکی است."((Skidelsky, 2000, p.112
کینزینها معتقد بودند سه انگیزه مردم را وادار می کند که پول را نگهداری کنند، این سه انگیزه عبارتند از:
(Mishkin, 1992, pp.530-533)

(1) انگیزه ی معاملاتی
افراد پول را به خاطر اینکه یک واسطه ی مبادلات می باشد نگه داری می کنند و اینکه پول به همین دلیل می تواند در معاملات روزانه به کار گرفته شود. در مقابل دارایی های دیگر مانند زمین برای پول هزینه های بغرنج مبادلاتی وجودندارد. برای مثال ، به منظور بدست آوردن سریع پول نقد اگر قطعه زمینی را فروخته باشند در اینجا قدرتی برای گرفتن تخفیف در قیمت وجود داشته است.

(2) انگیزه ی احتیاطی
افراد همچنین یک مقدار اضافی پول را به منظور احتیاط برای احتیاجات ناگهانی نگه می دارند. مانند اینکه یک نفر ممکن است نیاز فوری به دارو پیدا کند بدلیل اینکه وی بطور ناگهانی مریض شده است.

(3) انگیزه ی سفته بازی
کینزینها معتقد بودند که نرخهای بهره نقش مهمی را بازی می کنند. به این ترتیب که با بالا رفتن نرخ بهره تقاضای پول کاهش
می یابد. این به خاطر این است که با بالا رفتن نرخ بهره افراد چون یک بازگشت انتظاری بیشتری از عایدی را از اوراق قرضه نسبت به پول انتظار دارند ، نگهداری اوراق قرضه را نسبت به نگهداری پول ترجیح می دهند.

4.تکامل سیستم های پرداخت
برای فهم بهتر وظایف پول و بدست آوردن یک نظر واحد در فرمهای پولی تمام دوران، سیر تکاملی سیستمهای پرداخت و روش اداره ی معاملات در اقتصاد را بررسی می کنیم. سیستم پرداخت طی قرنها تغییر کرده و بررسی این تغییرات با هم دیگر پول را شکل داده است. خیلی وقت پیش، طلا به عنوان شکل اصلی پول به کار گرفته می شد. بعد ها دارایی های کاغذی از قبیل چکها و اسکناس به عنوان پول استفاده می شدند. اسکناس ها و پولهای تحریری که در بیشتر اقتصادهای امروزی به کار می روند حکم پول را دارند. (این پول ارزش ذاتی ندارد ولی تحت عنوان پول رایج قانونی اعلان شده است). از آنجایی که اداره سیستم پرداخت سرآغاز تاثیرات مهم در چگونگی تعریف پول در آینده خواهد بود، تحول سیستم پرداخت دارای اهمیت شده است.( Mishkin, 1992, p.25 )


4-1.چگونگی استنتاج حکم پول
در گذشته، پول کالایی را که دارای ارزش واقعی بود استفاده می کردند. به منظور کارکرد پولی، کالا بصورت گسترده ای قابل قبول بود بدین معنی که هر کسی مایل بود که کالا و خدمات را به عنوان پرداختی بپذیرد. در ابتدا پول به شکل کالایی بود برای مثال پوست حیوان در آلاسکا، نمک در نیجریه، احشام در شرق آفریقا، تنباکو در آمریکا و صدف در تایلند.(Rabley, p.3) کاربرد اینها فقط در خرید کالا نبود بلکه از آنها در ازدواجها، پرداخت غرامتها و پرداخت بدهی ها استفاده می شد. اگر چه هر روز موضوع اشکال پول کاربردی تر می شد با این وجود در این مورد مشکلاتی وجود داشت. اولین مشکل ذخیره ی آنها برای مدت طولانی بود.دوم اینکه اندازه گیری دقیق از ارزش آنها کار آسانی نبود. به دنبال همین مشکلات موضوع فعالیتهای مالی برای آینده مطرح شد و اینکه یا کالاها مقادیرشان کوچکتر شود و یا اینکه به واحدهای کوچکتر تبدیل شوند. به خاطر دلایل مذکور برخی جوامع استفاده از فلز قیمتی، از قبیل طلا و نقره را آغاز کردند. آنها پول کالایی عمومی شدند چون می توانستند به خوبی برای اهداف مختلف معاملات – جواهرسازی، پر کردن دندان و غیره- استفاده شوند. مانند مردم بین النهرین که فلزات را در 4500 سال پیش به کار بردند. بعدها این فلزات در مصر قدیم،چین و جاهای دیگر استفاده شد. در آن موقع هنوز ضرب سکه صورت نگرفته بود چون شکل ثابت و واحدی برای آن وجود نداشت. حدود 2700 سال پیش اولین ضرب سکه در پادشاهی قدیم کشور لیدیا صورت گرفت. آنها مخلوطی از طلا و نقره را به عنوان سکه ساخته بودند. (Ralbey, pp.3-4)
تا اینکه چند صد سال پیش، این فلزات واسطه ی مبادله در اکثر جوامع شدند به استثنای چندین گروه انسانهای اولیه. فلز پول به این دلیل که هم حمل و نقل آن آسان بود و هم برای مدت طولانی قابل نگه داری بود پیشرفت مهمی محسوب می شد. این پول می توانست به ارزشهای مختلفی تقسیم شود و این طرح برای آسانتر کردن مبادلات آینده طرح ریزی شد.
موقعیکه مردم فقط طلا را به عنوان پول به کار می بردند گفته می شدکه اقتصاد بر پایه ی طلا است. پایه طلا در سر تاسر دنیا در طی قرن نوزدهم متعارف و عمومی بود.(Mankiw, 1999, pp.156-157) با وجود برتری پول فلزی، این فلزات به طور کلی سنگین بودند و برای مقادیر زیاد حمل و نقل آن مشکل بود مانند خریدهای بزرگ از قبیل زمین یا مسکن. به سرقت بردن آنها نیز آسان بود. از این گذشته برخی کشورها مقادیر فلزات گرانبهایشان محدود بود. بعنوان مثال آنها قادر نبودند که همه ی منابع خود را برای ساخت سکه ها به کارگیرند. مشکلات دیگری در مورد طلا و نقره موقعی به وجود آمد که حکومتها عیار سکه های طلا و نقره را پایین آوردند. برای مثال در رم قدیم که پول کالالیی بر پایه ی طلا و نقره بود امپراطوریها موقعیکه به وجوهات بیشتری نیاز پیدا می کردند (در قرنهای دوم و سوم)، اغلب مقدار طلا و نقره ی موجود در سکه هایشان را کاهش می دادند. در نتیجه در پایان قرن سوم دیگر سکه ها در همه جا فلز گرانبهائی را در بر نمی گرفت و امپراطوری رم تورم شدیدی را به وجود آورد چنانکه فقط سکه های بی ارزش تولید می شدند. (Schenk, 1997-8) http://wueconb.wustl.edu/E1043S00/schenk/Money
به خاطر همین تقلبها و زیان موجود از ناحیه ی طلا و نقره بود که در سده های 16و17 در انگلستان بانکها به وجود آمدند. بازرگانان ذخیره ی طلای خود رادر بانکها بردند و گزارش رسمی که مورد قبول همه بود می توانست نشان دهد که بازرگانان چه مقدار سپرده گذاری کرده اند. ولی موقعیکه بازرگانان می خواستند بعضی چیزها را خرید کنند و از ذخیره ی طلای خود استفاده کنند دیگر گزارش رسمی در این مورد وجود نداشت. بر اين اساس پول کاغذی که قطعه هایی از کاغذاند و به عنوان واسطه مبادله عمل می کنند توسعه داده شد. (Schenk, 1997-8)
http://wueconb.wustl.edu/E1043S00/schenk/Banking/commodity.html
در ابتدا پول کاغذی تضمین شده بود که به یک مقدار مناسب از سکه ها یا فلز گرانبها تبدیل شود. در بیشتر کشورها این سیتم شامل پول کاغذی بود که با حکم دولت منتشر می شد و این پول به عنوان پول قانونی مورد قبول واقع می شد. آن پول قانونی بود که نه قابل تبدیل به فلز گرانبها بود و نه ارزش ذاتی داشت. برای مثال سکه های امروزی به تنهایی یک ارزش اعتباری دارد بدین معنی که ارزش ظاهری آنها بالاتر از ارزش فلزی آنهاست. ارزش پول قانونی از مشاهده ی توانایی و اعتباری که برای ناشر آن ایجاد می کند سرچشمه می گیرد. در اکثر جوامع امروزی پول قانونی به شکل هنجاری در آمده است. پولهای ملی با مصوبات بانک مرکزی منتشر و کنترل می شوند. ( بانکهای مرکزی موسساتی اند که عرضه ی پول کشور را کنترل می کنند).اگر قدرتهای مالی هم دارای صلاحیت و هم درست کارانه باشند پولهای رایج، ثابت، معتبر و کارآ خواهند بود.

4-2. پیشرفت تکنولوژی جدید پرداخت
پول کاغذی و سکه ها می توانند به راحتی به سرقت بروند و حمل و نقل آنها به خاطر اندازه شان می تواند هزینه بر باشد. در نتیجه با پیشرفت بانکداری مدرن چکها ابداع شدند. چکها یک نوع سند بدهکاری هستند که روی معاملات منظور می شوند بدون استفاده از پول نقد. موقعیکه چکها استفاده می شوند نیاز به جابه جایی پول نیست زیرا پرداختها با قلم خوردن چکها موازنه می شوند. چکها می توانند برای هر مقداری نوشته شوند که در حسابها موازنه شوند. این ساده کردن معاملات برای موازنه تعداد زیادی معاملات مقادیري هنگفت می باشد که نتیجه ی آن کاهش هزینه های حمل ونقل و بنابراین بهبود کارآیی اقتصادی می باشد.(Mishkin, 1992, p.27) با وجود این برتریها، مبادله ی یک چک برای پول خیلی وقت گیر می باشد. این ممکن است به مشکلاتی منجر شود مثلا اگر برخی معاملات پرداخت سریع را نیاز داشته باشد. بعلاوه چک فقط طی روزهایی که بانک برای شخص سپرده گذار اعتبار ایجاد کرده است قابل وصول است. عملیات چکها نیز خیلی هزینه بر است. برای مثال تخمین زده شده است که هزینه های آن برای عملیات چکی در آمریکا بالای 5 بیلیون دلار در سال باشد.(Mishkin, 1992, p.27 )
به واسطه ی پیشرفت کامپیوتر و تکنولوژی ارتباطات، پیشرفتهای جدید نیز در سیستم پرداخت مانند ابداع سیستم الکترونیکی انتقال وجوهات شکل گرفت. این تکنولوژی به صورت منحصر به فردی برای دسترسی به سیستم پرداخت به وسیله ی یک کارت بدهی خواننده یا یک کامپیوتر شخصی معرفی شد. به خاطر استفاده از این طرح الکترونیکی سپرده ها به سادگی از دهنده به گیرنده قابل انتقالند. برای مثال امروزه، بانکهای مرکزی به بانکهای تجاری یا شرکتها به موسسات دیگر، بوسیله بکارگیری EFTS میتوانند وجوهات خود را انتقال دهند . همه ی پولهای کاغذی باروی کار آمدن EFTS می توانند بالفعل کنار گذاشته شوند. این سیستم از سیستمهای پرداخت متکی بر کاغذ کارآتر است چون هزینه ی انتقال پول را کاهش می دهد و بنابراین کم شدن استفاده از چکها و پول کاغذی را به دنبال دارد. در طی سالهای گذشته مردم استفاده ی بیشتر از EFTS را در زندگی روزمره ی خود شروع کرده اند. در موردEFTS تحول کارتهای هوشمند مانند کارتهای بدهی و اعتباری (Express آمریکایی، ویزا و غیره) می باید ذکر شود. این کارتها به افراد اجازه می دهد که خریدهای خود را به وسیله ی ثبت پرداخت از حساب شخصی بانکی برای هر خرید به صورت مستقیم یا ثبت آن و پرداختنش در پایان هر ماه انجام دهند.(Goede, 2000, pp.309,342 ) تفاوت اصلی بین کارتهای اعتباری (بستانکار) و دبیت (بدهکار) اینست که دارندگان کارتهای اعتباری می توانند تا حدود معینی برای خود اعتبار ایجاد کنند. امروزه در بیشتر جاها از کارتهای اعتباری به عنوان روشی از پرداخت استفاده می شود.(Besson, 1999, p.58 )
EFTS ، دبیت و کارتهای اعتباری بصورت پایه ای آغاز استفاده از سیستمهای پرداخت الکترونیکی هستند. ابداعات سیستمهای پرداخت الکترونیکی به کاهش خیلی از هزینه های معاملات و شروع به کار تولید پول دیجیتالی کمک می کند.
5. پول دیجیتالی
اخیرا راه های گوناگونی برای شروع کار و تکمیل سیستمهای پرداخت الکترونیکی به وجود آمده است. برای فهمیدن تکامل پول الکترونیکی نگاهی می اندازیم به تاریخچه ی اصلاحات انجام گرفته در تکنولوژی کامپیوترها.

5-1. تجارت الکترونیکی
برای چندین سال در بسیاری از جاها کامپیوتر ها و شبکه های فعلی به کار گرفته می شد. در سال 1993 پیشرفت توسعه ی اینترنت شروع شد. با این پیشرفت تجارت الکترونیکی به سختی اجرا می شد. این اصطلاح بر می گرددبه عبارت ((روی خط فروش)) که به معنی انجام کارهای خرید و فروش از طریق صفحات اینترنتی به وجود آمده برای فروشگاهها می باشد. (Besson,1999 ) در حال حاضر تغییرات انجام گرفته در سبک تجارت بصورت جزئی می باشد. هر شرکتی توسط تجارت الکترونیکی تحت تاثیر قرار می گیرد حتی شرکتهایی که خودشان هم گمان نمی کنند شامل سیستم تجارت روی خط باشند. تجارت الکترونیک مستقیما منطق و دلایل چرایی و چگونگی توسعه ی پیشرفت پول الکترونیکی را هدایت می کند و بر عهده دارد. اگر کسی بخواهد بهره برداری را از محل بازار دیجیتالی بنماید معمولا روشهای پرداختی که شاید همیشه مقتضی و کارآمد نباشد را قبول کرده است. از زمانیکه انواع مختلف مبادلات با تجارت الکترونیک صورت گرفته است مانند خرید یک خانه ی گران یا برخی چیزهای خیلی ارزان نظریه ی پول الکترونیکی (یا معادل آنe-money یا پول دیجیتالی) شکل گرفته است.

5-2. چرا نیاز به پول الکترونیکی بوجود آمد؟
همانطور که قبلا ذکر شد در اکثر جاها روشهای پرداخت دیجیتالی به کار گرفته شده، کارتهای اعتباری هستند. دارندگان کارتها به منظور پرداخت برای خریدهایشان از پست الکترونیکی برای فرستادن شماره ی کارت خود بدون وارد کردن رمز یا کد کارت استفاده می کنند. در سایه ی بهبود تکنولوژی استفاده از کارت اعتباری بیشتر و بیشتر معمول شد. اشتباهات در استفاده از کارتها خیلی زیاد کاهش یافت و بر تعداد افرادی که تمایل دارند پرداختهای خود را به وسیله ی کارتهای اعتباری از طریق اینترنت انجام دهند افزوده شده است.
به هر حال با مطرح شدن بحث پرداختهای کوچک مانند خرید یک کالا به 28 سنت، از آنجا که هزینه های معاملات هم نمی تواند بالاتر از قیمت تعیین شده باشد، سیستم پرداخت از طریق کارت اعتباری یا چکها کارآ نیست. بنابراین در مورد پرداختهای الکترونیکی برای کالاهای با قیمت کم، انواع دیگری پرداخت از قبیل پول الکترونیکی شکل گرفته اند که کارآتر هستند.

5-3. پول الکترونیکی چیست؟
نامهای مختلف زیادی برای پول الکترونیکی وجود دارد که بصورت رایج استفاده می شوند :
Digital Cash, Digital money, Cyber-coins, E-cash, Digital Token
پول الکترونیکی یک مخابره ی پرداخت دیجیتالی است که مانند یک واسطه ی مبادله یا فروش ارزش به خدمت گرفته می شود . (Besson, 1999, p.21) طبق نظر لاوارنس(Lawrence H.White) صحیح ترین تعریف پول دیجیتالی اینطور می تواند باشد که: پول دیجیتالی پولی است که داده ها و اطلاعات روی آن به صورت رشته ارقامی کد گذاری شده است و اینها روی یک کارت اعتباری هوشمند بالانس می شود، در این کارت نیز یک ریز تراشه ی کامپیوتری هم برای نگهداری آن در قسمت hard کامپیوتر، کار گذاشته شده است. پول دیجیتالی شبیه چک مسافرتی به شکل یک طلب شناور(متحرک) برای یک بانک یا دیگر موسسات مالی بدون اتصال به حساب شخصی عمل می کند. دارنده ی کارت می تواند به دیگری پرداخت کند بدون دخالت بانک، بدین ترتیب که با قرار گرفتن هر دو کارت در یک محفظه ی دیجیتالی ثبت می شود کارت موازنه شده روی یک کارت و به تاریخ روز و به همان مقدار روی دیگری موازنه می شود.(White, 1996) http://cato.org/moneyconf/14mc-7.html
بزرگترین فرق بین پولهای پیشین و پول الکترونیکی این است که پول الکترونیکی غیر شخصی و به صورت مجازی می باشد. بر خلاف کارتهای بدهی یا اعتباری که همیشه پیش پرداخت شده اند. تفاوت دیگر اینکه ناشر به صورت محرمانه هیچ شکلی از پول الکترونیکی تعیین نمی کند تا ارزش آنرا برای مخابره ی کد دیجیتالی که روی یک سیستم کامپیوتر یا یک برگه ی کارت هوشمند فروش رفته است ارسال کند. بلکه ناشر یک ارزش ثابت پرداخت را تضمین می کند(Besson, 1999, p.22)

5-4. انواع پول الکترونیکی
سیستمهای مختلف پول الکترونیکی دارای تکنیکهای مختلف هستند. برای مثال مسکوکات الکترونیکی، کارتهای اعتباری، چکها، حواله های دیجیتالی و غیره. بیشتر انواع پول دیجیتالی هم اکنون به عنوان پول ملی استفاده می شوند و به عنوان واحد ارزش قابل فروش و واگذاری هستند. علاوه بر کارتهای اعتباری که در بیشتر جاها منتشر می شوند چک های الکترونیکی هم استفاده می شوند. این چکها مناسب حال پرداختهای کوچک هستند و ممکن است به وسیله ی پست الکترونیکی فرستاده شود. که یک مثال برای چکهای الکترونیکی NetCheque است. (Besson, 1999, p.62 ) ممکن است برای امنیت و اطمینان معاملات، کارتهای هوشمند (Smart ) ترجیح داده شود مانند پرداخت برای هزینه های محرمانه. (محفظه های دیجیتالی( Wallets) نیز نامیده می شود). در اینجا با اتصال این کارتها به یک کامپیوتر کوچک یک فروش نقدی الکترونیکی می تواند صورت گیرد. برای مثال MONDEX کارت هوشمندی است که می تواند برای 5 نوع پول به کار رود.(Besson, 1999, p.64 )

5-5. خصوصیات پول الکترونیکی
پول دیجیتالی بطور کلی می تواند بی نام باشد. این بدین معنی است که مشتریان در استفاده از آن آزادند و بانک قادر نیست که مشتریهایش را از طریق وجوهاتشان شناسایی کند. به منظور تعویض پول خواه پول سنتی همانند یک واسطه ی مبادله، پول الکترونیکی نیز صفت ویژه ای از پول سنتی را دارد. بعنوان مثال آن می بایست یک پشتوانه ی پولی داشته باشد، بنابراین باید دارای پذیرش جهانی باشد.

5-6.چه چیزی تجارت با پول الکترونیکی را جالب توجه می سازد؟
بر خلاف پول سنتی، بانکها هزینه ای برای موزنه ی پول دیجیتالی پرداخت نمی کنند. بنابراین بانکها با بهره ی صفر از مشتریان وام دریافت می کنند. به عبارت دیگر، اگر چه، پول سخت (یا ثابت) یک ابزار پرداخت موفقیت آمیز در طی قرنها بوده است ولی هزینه ی تولید پول کاغذی به خاطر ضمانتی که نیاز دارد بالاتر است در نتیجه پول کاغذی گرانتر خواهد بود. با طرح پول الکترونیکی هزینه های معاملات بر طرف می گردد و می توان استانداردهای ضمانتی و امنیتی بالایی را عرضه کرد. احتمال آن زیاد است که پول دیجیتالی استفاده از پول منتشر شده از جانب بانک مرکزی را کاهش دهد یا حتی جایگزین آن شود. از نقطه نظر بانک مرکزی پول دیجیتالی جانشینی برای پول سنتی منتشر شده از جانب دولت می باشد.
جایگزینی پول دیجیتالی با پول رایج بانک مرکزی
تولیدات پول دیجیتالی بر مبنای کارتهای هوشمند، برای تسهیل پرداختهای با مقدار کم در معاملات جزئی طراحی می شود. انتظار میرود که متوسط معامله کمتر از 20 دلار باشد، مبلغی که مبادله ی آن با استفاده از کارتهای اعتباری و کارتهای بدهی نامناسب و بسیار پرهزینه است.(CBO, 1996) بنابراین انتظار می رود که پول دیجیتالی مبتنی بر کارتهای هوشمند، استفاده از سکه ها و اسکناسها و در حد کمتر استفاده از کارتهای بدهی و اعتباری را برای پرداختهای حضوری را کاهش می دهد. تولیدات پول دیجیتالی مبتنی بر نرم افزار به احتمال زیاد استفاده از چکها ، کارتهای بدهی و کارتهای اعتباری را برای پرداختهای غیر حضوری یعنی برای پرداختهای مستقیم را بیشتر کاهش می دهد.(Baltem sperge, E. 1980 )
انواع بسیار مختلفی از پول دیجیتالی با ویژگی های بسیار متفاوت در حال حاضر در شرف گسترش هستند. در اصل پول دیجیتالی می تواند برای مشارکت با همه ی ویژگی های پول رایج بانک مرکزی طراحی شود و همچنین می تواند به عنوان جانشین بسیار محدود برای سکه ها و اسکناس های بانک دیده شود.

تفاوتهای اصلی بین پول دیجیتالی و پول رایج عبارتند از:
1. پول دیجیتال پول رایج و رسمی نمی باشد لذا در ابتدا پذیرش آن به سختی صورت می گیرد..
2. پول دیجیتال بر خلاف پول رایج و دیگر وسایل پرداخت مانند کارتهای بدهی و کارتهای اعتباری، و چکها نیاز به وجود فیزیکی پرداخت کننده و گیرنده ندارد زیرا توازن پول دیجیتال می تواند در شبکه های ارتباطی دوربرد و در زمان واقعی انتقال یابد.
3. انتظار می رود پول دیجیتال هزینه ی نهایی انتقال را تاحد زیادی کاهش دهد.

جایگزینی پول رایج می تواند فوایدی برای انتشار دهنده، مصرف کننده، و تاجران داشته باشد. انتشار دهندگان از بدهی بدون بهره که توسط توازنهای پول دیجیتال فراهم می گردد فایده می برند. امروزه تقریبا همه ی طرحهای پول دیجیتال پیشنهاد شده، توسط موسسات خصوصی گسترش می یابند.
هر چند که انتشار دهندگان پول دیجیتال ممکن است بانک مرکزی باشد، لاکن مصرف کنندگان می توانند از فرصت مناسب بهره ببرند. برای تاجران، پذیرش پول دیجیتال هزینه ها را کاهش می دهد، اگر بیت ها(bt.s ) وبایت های (b.yte ) کامپیوتری جایگزینی سکه ها و اسکناس های فیزیکی شود. هزینه های سالانه ی اداره کردن پول رایج بانک مرکزی که توسط بانکها و خرده فروشان ایالات متحده، 60 میلیون دلار است، این مبلغ شامل هزینه های پردازش و حسابرسی پول، ذخیره، انتقال و امنیت می باشد.(Hayeset al, 1996 )
هایست آل اظهار می دارد که هزینه ی یک پرداخت الکترونیکی بین 3/1 تا 2/1 یک چک یا خدمات پرداخت بانکی از یک حساب بانکی به حساب دیگر می باشد.
هایست آل بیان می کند که، علاوه بر پس انداز، دیگر فوائد استفاده از پول دیجیتال، شامل انتظار کاهش بعضی اشکال کلاهبرداری، امنیت و حفاظت بیشتر و توان برای عرضه ی خدمات افزوده می شود.
دلیل هزینه ی پایین برای هر معامله: چندین طرح پولی تحت توسعه که اجازه ی پرداخت برای خدمات را می دهد (مانند پیاده کردن مقاله روزنامه) که هزینه ی آن کمتر از یک سنت است . در بسیاری از جهات، پول دیجیتال ویژگیهای مشابه پول رایج را دارد. گرچه آن تنها وسیله ی پرداختی است که می تواند قطعیت پرداخت در معاملات رودررو را فراهم نماید. این ویژگی و هزینه های کم هر معامله، پول دیجیتال را برای پرداختها در سراسر شبکه های عمومی کامپیوتر مطرح می سازد.
یک ویژگی که کمتر به آن توجه شده، توان این وسیله ی پرداخت در مقابل کلاهبرداری، مشکلات تکنیکی یا تغییراتی مثل مشکل سال 2000 و معرفی یورو است. از این نظر مطلوبیت نسبی برای پول دیجیتال کمتر می گردد.
دلیل اصلی برای ضعف پول دیجیتال، توجه به این ویژگی است که، بعد از یک تغییر غیر منتظره ی نرم افزاری، بایستی نرم افزار در تمامی کارتهای هوشمند و کامپیوترهای شخصی تغییر داده شود. حالت تمرکز زدائی پول دیجیتال، چنین تغییراتی را پر هزینه می سازد. درحالیکه در یک سیستم پرداخت خیلی متمرکز، مانند تجارت کارت اعتباری هزینه های چنین تغییراتی به نظر می رسد که کمتر باشد.
در عین حال تولیدات پول دیجیتال بر مبنای کارت هوشمند عمدتا تقاضا برای پول رایج را کاهش می دهد. تولیدات پول دیجیتال بر مبنای نرم افزار، عمدتا تقاضا برای بدهی سپرده های عندالمطالبه (سپرده جاری) را تحت تاثیر قرار می دهد به این دلیل که هزینه های معامله و هزینه های ناشی از یادگیری را کاهش دهد. پول دیجیتال بر مبنای نرم افزار می تواند هزینه ی انتقال مقدار بین انواع مختلف حسابها، بانکها و کشورها را کاهش دهد و تسهیل نماید.
دومین دلیل (ناشی شده از یادگیری)، بر می گردد به جامعه ای که از پول دیجیتال بر مبنای نرم افزار استفاده می کنند، که این امر مهارتهای آنهائی را بهبود می بخشد که در حال بکارگیری نرم افزار مالی شخصی هستند، تکنولوژی های ارتباطات دوربرد برنامه ریزی های مالی آنها را بهبود می بخشد. با این تولیدات نرم افزاری، مشاغل کوچک و خانوارها، قادرند تا مرتبا ذخیره ی پول و فعالیتهای اساسی خود را به صورت اتوماتیک کنترل کنند. به عنوان مثال، یک روزف عاملان نرم افزار، شاید بتوانند یک شبه بطور خودکار در کوتاه مدت پول خرد یا کوچک زیادی را برای خانوارهای معمولی سرمایه گذاری نمایند.
البته مشکل است که اثرات کمی این گسترش تقاضا را برای مبادله ی سپرده ها بتوانیم تصور کنیم گرچه هزینه های کمتر معامله و تعادلهای مناسبتر نگه داری پول، تقاضای کمتری برای سپرده های عندالمطالبه القاء می کند.(Bank of Japan, 1995 )
مقایسه ی پول دیجیتال و پول رایج بانک مرکزی نشان می دهد که پول دیجیتال یک رقیب جدی برای پول رایج بانک مرکزی است. بنابراین ممکن است که پول دیجیتال جایگزین کل ذخیره ی پول رایج بانک مرکزی گردد. موانع اصلی برای موفقیت آن، ظواهر برونی شبکه است. فایده استفاده از هر فرآورده ی پولی بستگی به عامیت آن دارد. اگر تعداد محدودی تاجر، پول دیجیتال را بپذیرند، خانوارها با استفاده از پول دیجیتال سود کمی خواهند برد. بطور مشابه اگر تعداد محدودی مصرف کننده از پول دیجیتال استفاده کنند، تاجران انگیزه ی کمی برای پذیرش پول خرد دیجیتال خواهند داشت. این ظواهر برونی شبکه نشان می دهد که حتی با وجود اینکه کاربرد پول دیجیتال فوائدی برای تجارتخانه ها و خانوارها دارد، پول دیجیتالی به آسانی جایگزین پول کاغذی نمی شود. گسترش دهندگان طرحهای پول دیجیتال مجبورند مشتریان و تجار را متقاعد کنند که فرآورده های آنان نسبت به دیگر طرحهای پول دیجیتال در بازار موفق می شود، به همان خوبی که دیگر رسانه های عمومی و سنتی برای پرداختهای کوچک، چکها و پول خرد موفق می باشد.



نتیجه
در مجموع پول طی زمان شکلهای مختلفی داشته است. همانطور که در این مقاله بحث شد، پولهای امروزی طی قرنها تکامل یافته اند. در نتیجه ی ابداعات و پیشرفتهای تکنولوژی در صنعت کامپیوتر در نهایت پول به شکل امروزی خود در آمده است:high-tech.
آن مانند نمادی از ساختارهای تجاریی که ما از آن بهره برداری می کنیم عمل می کند. با بررسی در تاریخ پول آشکار می گردد که تعداد زیادی از جوامع فرهیخته اقتصادشان منتج شده با پولی که مطابقت می کرد با پیشرفت تکنولوژی و جامعه ی فرهیخته تر استفاده از پول سنتی را بیشتر کاهش داد. همه ی مراحل تحول از یک دادوستد اقتصادی به دنیای high-tech امروزی همیشه با مراحل تکاملی پول همراه بوده است. این مراحل تحول از پول کالایی به پول قانونی بوده است که نهایت تکامل آن دیجیتالی شدن پول را باعث شده است. پول دیجیتالی معاملات را بصورت نقدی از طریق اینترنت بر عهده دارد و امکان مبادلات را از طریق اینترنت ایجاد می کند. انجام گرفتن آن، پایه ای خواهد بود برای گسترش تجارت دیجیتالی.(Besson, 1999, p.79 )
این مسئله را می توان با اطمینان پذیرفت که استفاده از پول الکترونیکی، استفاده از پول منتشر شده ی دولتی را کم خواهد کرد.























Books:
Acocella, N. (2000). The Foundations of Economic Policy – Values & Techniques.
Cambridge, University Press
Besson, F. (1999). E-Money A New Private Currency?. Bern, Stuttgurt, Wien, Verlag Paul Haupt
Chown, J.F. (1994). A History of Money: From AD 800. London, New York, Routledge
Goede, G.W. (2000). Wirtschaftsenglisch-Lexikon, Band 1:Englisch-Deutsch, A-K.
Munchen, R. Oldenbourg Verlag Munchen Wien
Hicks, J. (1989). A market theory of money. Oxford, Clarendon Press Kristoferisch, G. (1998). Digital Money – Electronic Cash – Smart Cards – Chancen & Risiken des Zahlungsverkrhrs via Internet. Wien, Wirtschaftsverlag Ueberreuter.
Mankiw, N.G. (1999). Macroeconomics. New York, Worth Publishers.
Mishkin, F.S. (1992). The Economis of Money, Banking, and Financial Markets.
New York, Harper Collins Publishers .
Rabley, S. Money. Singapore, Macmillan Publishers
Bank of Japan (1995). Reserve Requirement systems & their recent reforms in major industrialized countries: A comparative perspective, Quorterly Bulletin, May.

Journals, periodicals:
Skidelsky, R. (November 25 th, 2000)."Skidelsky On Keynes", The Economist
Boltemsperger. E, (1980) alternative approaches to the theory of the banking firm. Journal of Monetory Economic 6, 1-37

Webpages:
Dorn, J. A. The Future of money in the information Age.
http://www.cato.org//pubs/books/money/money1.htm
Schenk, R. (1997-8). Commodity Monies.
http://wueconb.wustl.edu/E1043S00/schenk/Money/Commodities.html
Schenk, R. (1997-8). From Commodity to Bank-Debt Money.
http://wueconb.wustl.edu/e1043S00/schenk/Banking/Commodity.html
White, L. H. (1996). The Technology Revolution and Monetary Evolution.
http://www.cato.org/moneyconf/14mc-7.html
استفاده از مطالب با ذکر نام منبع بلامانع است
مهدی صادقی کارشناس فناوری اطلاعات
22/1/1386