جهاني شدن و تجارت الكترونيك
جهاني شدن
جهاني شدن (globalization) كه به نظم نوين جهاني معروف است، نظامي از امنيت جمعي و جهاني است كه به موجب آن دولت ها و مردم مي توانند صرفه نظر از ايدئولوژي در كنار هم به طور صلح آميز زندگي كنند و يكديگر را برادر خود بدانند و منافع و امنيت جمعي را حفظ كنند (طاطاري. Payam.co.ir).
ولي واقعيت اين است كه تعريف جهاني شدن چندان هم ساده نيست چرا كه مفهومي چند وجهي است. اقتصاد فرهنگ، علم، سياست و ... از جمله اين وجوه به شمار مي روند. جالب اين است كه گاهي اين وجوه با يكديگر در تعارض قرار مي گيرند مثلاً در بحث جهاني شدن فرهنگي، اصل بر تكثرگرايي است. يعني هر ملت و قومي مي تواند به دهكده جهاني (تعبير معرف مارشال مك لوهان) بپيوندد. در حالي كه فرهنگ خود را حفظ مي كند به عبارت بهتر چيزي به عنوان «فرهنگ جهاني» پيش بيني نمي شود. اين در حالي است كه در اقتصاد جهاني اصل بر تمركز گرايي است، به اين معني كه يكساز و كار يكسان بر روند اقتصاد و تجارت در سطح جهان حاكم خواهد بود. چون با توجه به اينكه گستره پخش كالا همه جهان است، در اين صورت مي بايد ذائقه و سليقه يكساني در جهان ايجاد كرد. (حجازي، شبكه 4 سيما، 1/6/82)
نگاهي به دور و بر خودمان وجود اين ذائقه و سليقه جهاني قالب كه همان ذائقه و سليقه غربي – و به عبارت بهتر آمركايي- است به خوبي نشان مي دهد در حال حاضر همان طور كه يك آمريكايي مي تواند يك كوكاكولا در نيويورك بنوشد، يك روستايي ايراني هم كوكاكولا را در دسترس دارد. جالب اين كه اگر روي بطري نوشابه كلمه (اصلي) نوشته شده باشد خريدار بيشتري دارد.
آنچه در اين ميان مطرح مي شود اين است كه آيا تمركز اقتصادي ناشي از جهاني شدن نگران كننده است يا نه؟ اين مسئله مورد اختلاف صاحب نظران است. گروهي بر اين باورند كه تمركز اقتصادي، با سليقه سازي جهاني همراه است و دگرديسي فرهنگي را به دنبال خواهد داشت. (همان) در حالي كه گروهي ديگر جهاني شدن را واقعي پذيرفتني و غير قابل انكار مي دانند و تن ندادن به آن را سبب طرد شدن از دهكده جهان مي دانند و بر اين باورند كه هر كشوري در هر زمينه اي حرفي براي گفتن داشته باشد به راحتي خواهد توانست خود را مطرح و با ديگر جوامع ارتباط برقرار كند (راكعي، خراسان، 2/5/82 :7)
حتي در برگردان فارسي واژه (globalization) به فارسي نيز تفاوت ديدگاه وجود دارد و براي آن دو برابر نهاد «جهاني شدن» و «جهاني سازي» وجود دارد كه به طور كلي دو مفهوم متفاوت را تداعي مي كند. (siasi.roshangari.com)
«جهاني شدن» يك فرايند طبيعي در روند تكمل حركت هاي اجتماعي بشري است، كه يك مسئله ضروري و غير قابل اجتناب است. در حالي كه «جهاني سازي» تلاش آگاهانه و با اراده و فكر و انديشه براي زير پوشش قرار دادن همه دنيا است. (حبيبي، خراسان، 2/5/82 :7)
جهاني شدن ابهامات خاص خود را دارد كه به درستي باز نشده است. مي توان به نحوي نشانه هاي جهاني شدن به اين معنا كه برنامه ها و مصالح كشورها به يكديگر گره خورده است را مشاهده كرد. اما در مقابل قدرت هايي كه داراي امكان و توان بيشتري هستند در صددند سياست هاي خاصي را كه بر مدار منافع آنان مي چرخد به همه جهان ديكته كنند. (خاتمي، خراسان، 14/7/82 :2)
در هر صورت بحث جهاني شدن مدت هاست كه- به ويژه در ميان انديشمندان كشورهاي جهان سوم، مطرح است. مخالفان جهاني شدن بيشتر نگران از بين رفتن و يا دسته كم دگرديسي فرهنگي در كشور خود هستند و موافقان، روند جهاني شدن را يك فرايند ناگذير مي دانند و بر اين باورند تا ناچار بپذيرفتن جهاني سازي نشده ايم، بهتر است كه خود با آگاهي، جهاني شدن را بپذيريم.
ديدگاه سومي نيز وجود دارد كه معتقد است با شرايط حاكم بر جهان سوم، ديگر از اين بدتر وجود ندارد. بنابراين نگراني از جهاني شدن يا جهاني سازي براي جهان سومي ها بي معني است. (شعباني، شبكه 3 سيما، 1/6/82)
بدون توجه به مخالفت و يا موافقت با اين پديده چند وجهي، به نظر مي رسد كه وجه قالب اين فراينده، وجه اقتصادي آن است و اين معني (تجارت جهاني) در واقع جهاني شدن پديده اي سرمايه داري است.
تجارت جهاني
پس از جنگ جهاني دوم نگراني هاي ناشي از آسيب هاي فراواني كه تقريباً به همه كشورهاي دنيا- به ويژه كشورهاي غربي وارد شده بود – رهبران كشورهاي پيش رفته دنيا را بر آن داشت با تشكيل سازمان هاي بين المللي، مراكزي به وجود آورند تا در اختلافاتي كه بين كشورهاي جهان پيش مي آيد، دخالت كنند. و از پيدايش جنگ جهان گير ديگر ي پيش گيري كنند بارزترين نمونه اين مراكز سازمان ملل متحد است. گرچه درباره آن و حقوق نابرابر اعضا حرف و حديث فراواني گفته مي شود. نمي توان كتمان كرد، در مورد بسياري توانسته از درگيري بين كشورها جلوگيري كند و در مجموع در روند صلح جهاني نقش تعيين كننده اي داشته باشد.
يكي ديگر از اين سازمانهاي بين المللي سازمان تجارت جهاني (World Trade Ongarineition) (WTO) است. در سال 1947 ميلادي، با همكاري چند كشور پيشرفته صنعتي موافقت نامه اي با عنوان موافقت نامه عمومي تعرفه و تجارت (GATT,General Agreement on Traffic and Trade) با هدف گسترش توليد و تجارت بين المللي به امضاي 23 كشور رسيد. (فاطمي نژاد، payam.co.ir)
پس از 8 دور مذاكره در آخرين دور- معروف به دور اوروگوئه- در سال 1995 ، سازمان تجارت جهاني متولد شد. از طريق اين سازمان اعضاي آن مي پذيرند كه در زمينه ي صدور كالا و خدمات و نيز حقوق معنوي آثار (copy right) بين خود، بر اساس مقررات و ضوابط واحدي عمل كنند. يكي از اين ضوابط حذف موانع گمركي است. (سازمان تجارت جهاني. Abfakashan.com)
اما نظريه جهاني شدن اقتصاد و تجارت- دست كم به معني امروزي آن- به سال 1970 ميلادي برمي گردد. در اين سال دكتر كلاوس شواب عده اي از مديران رده بالاي اروپايي را در دهكده كوچكي در سوئيس به يك ضيافت غير رسمي دعوت كرد. در اين جلسه دكتر شواب (كه رشته تحصيلي اش مديريت بازرگاني است) براي مديران طراز اول اروپا از گسترش صنعت و تجارت در سطح جهان صحبت كرد و افق هاي جديدي در بازاريابي را به آنان نشان داد.
با گذشتن از جزئيات كافي است بگوييم كه تا به امروز كه 32 سال از آن تاريخ مي گذرد، 32 نشست سالانه- و اكثر در همان دهكده- برگزار شده است و امروزه داووس به عنوان يك مركز مهم اقتصادي جهان در آمده كه هر ساله هريك از مديران رده بالاي جهاني با پرداخت 14 هزار دلار به ازاء هر نفر حق شركت در آن را مي يابند تا به سخن راني هايي درباره موضوعات مختلف جهاني شدن گوش فرا دهند.
اگر چه جهاني شدن تجارت از آغاز طرح موافقت نامه گات در 50 و چند سال پيش تا كنون همواره مخالفان فراواني داشته است كه در جاي جاي دنيا نظارتي بر عليه آن برپا كرده اند در اين كار حتي تا چندي پيش، يعني همزمان با برگزاري آخرين نشست وزيران امور خارجه اتحادية اروپا در جنوب ايتاليا ادامه داشت. (قدس، 16/6/82:4) و پس از آن نيز در برلين آلمان تظاهرات گسترده اي برپا شد. (خبر 21، شبكه1 سيما : 10/8/82)
تجارت الكترونيك (e-commerce)
كميسون اروپايي در سال 1997 تجارت الكترونيك را به صورت زير تعريف كرده است. «تجارت الكترونيك بر پردازش انتقال الكترونيكي داده ها، شامل متن، صدا و تصوير مبتني مي باشد. تجارت الكترونيكي فعاليت هاي گوناگوني از قبيل مبادله الكترونيكي كالا و خدمات ، تحويل فوري مطالب ديجيتال و انتقال الكترونيكي را شامل مي شود»
به بيان ديگر كاربرد تكنولوژي اطلاعات (Information Technology , IT) را در تجارت جهاني مي توان تجارت الكترونيك ناميد. با توجه به مبهم بودن تعريف تكنولوژي اطلاعات، تعريف تجارت الكترونيك نيز مبهم است.
به صورت ساده تر انجام هر گونه عمليات تجاري و بازرگاني به صورت به هم پيوسته (on line) را تجارت الكترونيك مي گويند.
اينرنت يك ايزار است و تجارت الكترونيك خريد و فروش به وسيله الكترونيك است. تجارت الكترونيك خود زير مجموعه يك مفهوم بزرگ تر با نام كسب و كار الكترونيك (e- business) است كه هدايت كليه فراينده هاي تجارت با اينترنت است. در واقع كسب و كار الكترونيك مباحث مديريت شركت ها و روابط بين خريدار و فروشنده و تأمين منابع را نيز دربر مي گيرد.
ويژگي هاي تجارت الكترونيك
از مهم ترين ويژگي هاي تجارت الكترونيك مي توان از جهاني نمودن تجارت ، برداشتن محدوديت هاي زماني و مكاني، كاهش قيمت ها، كاهش هزينه ها، افزايش فروش، دسترسي آسان به اطلاعات، اشتغال زايي، افزايش سرعت در تجارت و ... ياد كرد.
بررسي ها نشان مي دهد هزينه هاي متوسط به ازاي معملاتي كه از طريق كاغذ صورت مي گيرد 1160 دلار است در حالي كه اين هزينه ها در سفارشات اينترنتي كمتر از 5 دلار مي شود. فرآيند تقاضا تا عرضه با روش هاي سنتي در سال 1997 ، 7 روز و در سال 2000 ، 4/7 روز طول مي كشد. در حالي كه اين فرايند با روش هاي جديد فن آوري در سال 1999 به دو روز و در سال 2000 به 5/1 روز كاهش مي يابد.
تجارت الكترونيك مانند تجارت سنتي مي تواند بين همه عامل هاي تجارت يعني مصرف كننده، و مؤسسه هاي تجاري، شركت ها و ... به همه صورت برقرار باشد. اگر چه بيشتر حجم مبادلات- بيش از 85% كل مبادلات – بين شركت هاي تجاري با يكديگر (B2B,Business to Business) و مصرف كننده با شركت هاي تجاري (C2B,Custoner to Business) است.
اينترنت و تجارت الكترونيك در ايران و چالش ها
نخستين تلاش براي تجارت الكترونيك در ايران به سال 1374 بر مي گردد. در اواخر اين سال مركز ملي شماره گذاري ايران تأسيس شد. اين مركز با استفاده از استاندارد اروپايي EAN، استاندارد مشخصي را به عنوان EAN IRAN تدوين و نسبت به گسترش آن در سطح كشور همت گماشت و در سال 1375 به عضويت سازمان اديفاكت (EDI FACT) زير نظر سازمان ملل درآمد. يكي از اصلي ترين اقداماتي كه در دستور كار مركز ملي شماره گذاري ايران و كميته ملل اديفاكت ايران قرار دارد ايجاد شبكه تجارت الكترونيك و تهيه لايحه حقوقي براي تجارت الكترونيك است. گذشته از آن شبكه نقطه تجاري ايران كه تحت محيط WEB قابل دسترسي است و توسط مركز مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني پيدا شده است با استفاده از اين شبكه مي توان از پخش هاي كاتالوگ الكترونيك (EPC) و فرصت هاي تجاري الكترونيك (ETO) بهره گرفت.
به كمك EPC همه بازرگانان مي توانند با اختصاص صفحه اي بر روي شبكه نقطه تجاري ايران، در خصوص نوع فعاليت و محصول خود تبليغ كنند. ETO نيز كه از سايت نقطه تجاري سازمان ملل متحد (UNTPDC) دريافت مي شود، امكاناتي را فراهم مي آورد تا بازرگانان بتوانند به صورت مجازي با يكديگر و يا با مشتريان خود ارتباط برقرار كنند. يكي از خدمات ارزنده نقطه تجاري ايران، اماكن ارسال پيام بازرگاني ايراني به سايت سازمان ملل مي باشد كه اين پيام از سايت مذكور به اقصي نقاط دنيا فرستاده مي شود در نتيجه بازرگانان كشورهاي مختلف مي توانند پيام هاي مورد نظر را مشاهده كنند و در صورت تمايل با طرف تجاري مورد نظر خود ارتباط برقرار كنند.
پروژه شتاب يكي از برنامه هايي است كه گاهي پيش برد تجارت الكترونيك به حساب مي آيد. به كمك اين سيستم اطلاعات پولي و مالي بانك ها به صورت رايانه اي و مخابراتي مبادله و تسويه مي شود. ضمن آن كه سبب مي شود همه بانك هاي عضو شتاب – كه – ظاهراً فعلاً بانك هاي صادرات، كشاورزي و توسعه صادرات ايران هستند. خدمات يكساني به مشتريان ارائه مي دهند و نيز بانك هاي اين سيستم در صورت اتصال به بانك هاي كشورهاي حاشيه خليج فارس، امكان استفاده از كارت هاي پرداخت ايراني كه در آن كشورها و برعكس ميسر مي شود.
یکی از دلایل مهم سهم اندک ایران از تجارت الکترونیک , ضریب نفوذ پایین اینترنت در این کشور پهناور می باشد.
ضریب نفوذ اینترنت برای شهر تهران 9٪ و در کل ایران 5/2٪ است . در حالیکه این ضریب برای کشورهای پیشرفته نزدیک به 70٪ است . (صنایعی, تجارت الکترونیک,1382,16)
با توجه به اينكه ابزار اصلي تجارت الكترونيك اينترنت است، توجه به گسترش اينترنت در جامعه در افزايش گرايش به تجارت الكترونيك بسيار مؤثر است. گرچه ايران سريع ترين رشد را در زمينه اينترنت در سال هاي اخير داشته است. با اين وجود در يك ارزيابي كلي بايد گفت علي رغم رشد تعداد كاربران اينترنت ، حضور ايران و زبان فارسي در سطح جهاني در اينترنت محدود و ناچيز است. بنابراين ميزان تأثيرگذاري ايران هم بر مخاطبان اندك است.
بر اساس رتبه بندی واحد اطلاعات اکونومیست برای سال 2000 که در مورد تجارت الکترونیک در 60 کشور مهم دنیا و بر اساس دو شاخص کلی محیط تجاری و ارتباطات انجام شده است ، ایران در شاخص نخست رتبه 59 و در شاخص دوم دررتبه 56 است . در کل از نظر شاخص سهولت و میزان دسترسی به تجارت الکترونیک رتبه 58 را به دست آورد.(صنایعی،151)
در اين ميان نبودن قانوني مدون براي تجارت الكترونيك مشكلات را افزايش مي دهد. لايحه تجارت الكترونيك براي دومين بار از سوي شوراي نگهبان رد شد. اين در حالي است بسياري از كارشناسان و فعالان فن آوري اطلاعات كشور، همچنان منتظر تصويب هرچه سريع تر لايحه تجارت الكترونيك هستند تا از آن پس به استناد به اين قانون بتوانند گام هاي بعدي را در راه توسعه تجارت الكترونيك بردارند.(ارتباط 23/6/82 :2)
يكي ديگر از مشكلات فراوري تجارت الكترونيك زير ساخت ضعيف مخابراتي كشور است كه سبب شده است سرعت اينترنت در ايران بسيار پايين باشد. به طوري كه حتي تا يك سوم سرعت آن در اروپا برآورد مي شود. در حالي كه بر اساس قانوني موسوم به «قانون 8 ثانيه» اگر يك وب سايت معامله اي را در ظرف 8 ثانيه پردازش نكند ، بسيار كند تلقي مي شود.
به نظر مي رسد كه امنيت شبكه الكترونيكي بانكي نيز چندان مورد اعتماد نيست. اما مي توان گفت بزرگترين چالش موجود بر سر راه تجارت الكتروني در ايران ، عدم حضور ايران در سازمان تجارت جهاني است. امروز آينده اقتصادي جهان چيزي جز اقتصاد الكترونيكي مبتني بر دادو ستدهاي الكترونيكي در سطح جهان نيست، به گونه اي كه اگر كشوري خود را با موج قدرتمند تجارت الكترونيكي همسو نكند، به شدت دچار زيان خواهد شد.
اگر چه درخواست ايران براي عضويت در سازمان تجارت جهاني براي 26 بار رد شد و بسياري معتقدند كه شرايط اقتصادي كنوني مناسب براي پيوستن ايران به اين سازمان نيست. چنانچه در اين سال ها اين پيوستن صورت گيرد، تنها بيست درصد از صنايع كشور در وضعيت كنوني باقي خواهد ماند. 20 درصد نابود خواهد شد و ما بقي وضعيت نامشخصي خواهند داشت. ولي با توجه به رشد بسيار سريع تجارت الكتروني كه سالانه نزديك به 70 درصدبرآورد مي شود و نيز باعث كاهش هزينه ها حتي به يك دهم هزينه هاي معمولي مي شود. (صنايعي، peworldoiran.com) و گذشته از آن غيبت ايران در سازمان تجارت جهاني به ضرر كشور بوده و خواهد بود. چاره اي جز پيوستن به اين سازمان نيست و مي توان گفت كه پيوستن به سازمان تجارت جهاني در حال حاضر اگر يك التزام نباشد يك اقتضاست.
با توجه به اينكه روند پيوستن به سازمان تجارت جهاني – در صورت پذيرفته شدن درخواست ايران – در حدود 10 سال به درازا مي كشد. چنان كه در اين مدت به شكل اصولي و حساب شده براي از ميان برداشتن چالش هاي فراوري تجارت الكتروني كارهاي لازم انجام پذيرد. در آن زمان زيان ناشي از پيوستن به سازمان تجارت جهاني كمتر از حال حاضر خواهد بود. در غير اين صورت شرايط موجود خود را به ما تحميل خواهد كرد و تعيين خواهد كرد كه چه بكنيم و چه نكنيم.
منابع :
صادقی ، نوری ، تجارت جهانی الکترونیک و فناوری اطلاعات ،انتشارات سخن گستر ، مهرماه 1385
-احمدی ، حسین و م.ویرجیناری. تجارت الکترونیک 1380
-تاملنیسون،جان جهانی شدن و فرهنگ .ترجمه محسن حکیمی1381
-شهرارا ، درامدی بر تجارت الکترونیک 1382
-صنایعی ، اولین همایش تجارت الکترونیک در هزاره سوم
-طاطاری ،جهانی شدن و جهانی سازی
-فاطمی ﻧژاد ، تجارت جهانی و توسعه
-کاشیگر ، مدیا خراسان1382
-موسوس زنوز، سازو کار وکار حل اختلاف در سازمان تجارت جهانی
-نوایی ، تجارت الکترونیک در ایران دی 1378
مهدی صادقی کارشناس فناوری اطلاعات
استفاده از مطالب این وبلاگ با ذکر نام بلامانع می باشد. 10/06/1385
جهاني شدن
جهاني شدن (globalization) كه به نظم نوين جهاني معروف است، نظامي از امنيت جمعي و جهاني است كه به موجب آن دولت ها و مردم مي توانند صرفه نظر از ايدئولوژي در كنار هم به طور صلح آميز زندگي كنند و يكديگر را برادر خود بدانند و منافع و امنيت جمعي را حفظ كنند (طاطاري. Payam.co.ir).
ولي واقعيت اين است كه تعريف جهاني شدن چندان هم ساده نيست چرا كه مفهومي چند وجهي است. اقتصاد فرهنگ، علم، سياست و ... از جمله اين وجوه به شمار مي روند. جالب اين است كه گاهي اين وجوه با يكديگر در تعارض قرار مي گيرند مثلاً در بحث جهاني شدن فرهنگي، اصل بر تكثرگرايي است. يعني هر ملت و قومي مي تواند به دهكده جهاني (تعبير معرف مارشال مك لوهان) بپيوندد. در حالي كه فرهنگ خود را حفظ مي كند به عبارت بهتر چيزي به عنوان «فرهنگ جهاني» پيش بيني نمي شود. اين در حالي است كه در اقتصاد جهاني اصل بر تمركز گرايي است، به اين معني كه يكساز و كار يكسان بر روند اقتصاد و تجارت در سطح جهان حاكم خواهد بود. چون با توجه به اينكه گستره پخش كالا همه جهان است، در اين صورت مي بايد ذائقه و سليقه يكساني در جهان ايجاد كرد. (حجازي، شبكه 4 سيما، 1/6/82)
نگاهي به دور و بر خودمان وجود اين ذائقه و سليقه جهاني قالب كه همان ذائقه و سليقه غربي – و به عبارت بهتر آمركايي- است به خوبي نشان مي دهد در حال حاضر همان طور كه يك آمريكايي مي تواند يك كوكاكولا در نيويورك بنوشد، يك روستايي ايراني هم كوكاكولا را در دسترس دارد. جالب اين كه اگر روي بطري نوشابه كلمه (اصلي) نوشته شده باشد خريدار بيشتري دارد.
آنچه در اين ميان مطرح مي شود اين است كه آيا تمركز اقتصادي ناشي از جهاني شدن نگران كننده است يا نه؟ اين مسئله مورد اختلاف صاحب نظران است. گروهي بر اين باورند كه تمركز اقتصادي، با سليقه سازي جهاني همراه است و دگرديسي فرهنگي را به دنبال خواهد داشت. (همان) در حالي كه گروهي ديگر جهاني شدن را واقعي پذيرفتني و غير قابل انكار مي دانند و تن ندادن به آن را سبب طرد شدن از دهكده جهان مي دانند و بر اين باورند كه هر كشوري در هر زمينه اي حرفي براي گفتن داشته باشد به راحتي خواهد توانست خود را مطرح و با ديگر جوامع ارتباط برقرار كند (راكعي، خراسان، 2/5/82 :7)
حتي در برگردان فارسي واژه (globalization) به فارسي نيز تفاوت ديدگاه وجود دارد و براي آن دو برابر نهاد «جهاني شدن» و «جهاني سازي» وجود دارد كه به طور كلي دو مفهوم متفاوت را تداعي مي كند. (siasi.roshangari.com)
«جهاني شدن» يك فرايند طبيعي در روند تكمل حركت هاي اجتماعي بشري است، كه يك مسئله ضروري و غير قابل اجتناب است. در حالي كه «جهاني سازي» تلاش آگاهانه و با اراده و فكر و انديشه براي زير پوشش قرار دادن همه دنيا است. (حبيبي، خراسان، 2/5/82 :7)
جهاني شدن ابهامات خاص خود را دارد كه به درستي باز نشده است. مي توان به نحوي نشانه هاي جهاني شدن به اين معنا كه برنامه ها و مصالح كشورها به يكديگر گره خورده است را مشاهده كرد. اما در مقابل قدرت هايي كه داراي امكان و توان بيشتري هستند در صددند سياست هاي خاصي را كه بر مدار منافع آنان مي چرخد به همه جهان ديكته كنند. (خاتمي، خراسان، 14/7/82 :2)
در هر صورت بحث جهاني شدن مدت هاست كه- به ويژه در ميان انديشمندان كشورهاي جهان سوم، مطرح است. مخالفان جهاني شدن بيشتر نگران از بين رفتن و يا دسته كم دگرديسي فرهنگي در كشور خود هستند و موافقان، روند جهاني شدن را يك فرايند ناگذير مي دانند و بر اين باورند تا ناچار بپذيرفتن جهاني سازي نشده ايم، بهتر است كه خود با آگاهي، جهاني شدن را بپذيريم.
ديدگاه سومي نيز وجود دارد كه معتقد است با شرايط حاكم بر جهان سوم، ديگر از اين بدتر وجود ندارد. بنابراين نگراني از جهاني شدن يا جهاني سازي براي جهان سومي ها بي معني است. (شعباني، شبكه 3 سيما، 1/6/82)
بدون توجه به مخالفت و يا موافقت با اين پديده چند وجهي، به نظر مي رسد كه وجه قالب اين فراينده، وجه اقتصادي آن است و اين معني (تجارت جهاني) در واقع جهاني شدن پديده اي سرمايه داري است.
تجارت جهاني
پس از جنگ جهاني دوم نگراني هاي ناشي از آسيب هاي فراواني كه تقريباً به همه كشورهاي دنيا- به ويژه كشورهاي غربي وارد شده بود – رهبران كشورهاي پيش رفته دنيا را بر آن داشت با تشكيل سازمان هاي بين المللي، مراكزي به وجود آورند تا در اختلافاتي كه بين كشورهاي جهان پيش مي آيد، دخالت كنند. و از پيدايش جنگ جهان گير ديگر ي پيش گيري كنند بارزترين نمونه اين مراكز سازمان ملل متحد است. گرچه درباره آن و حقوق نابرابر اعضا حرف و حديث فراواني گفته مي شود. نمي توان كتمان كرد، در مورد بسياري توانسته از درگيري بين كشورها جلوگيري كند و در مجموع در روند صلح جهاني نقش تعيين كننده اي داشته باشد.
يكي ديگر از اين سازمانهاي بين المللي سازمان تجارت جهاني (World Trade Ongarineition) (WTO) است. در سال 1947 ميلادي، با همكاري چند كشور پيشرفته صنعتي موافقت نامه اي با عنوان موافقت نامه عمومي تعرفه و تجارت (GATT,General Agreement on Traffic and Trade) با هدف گسترش توليد و تجارت بين المللي به امضاي 23 كشور رسيد. (فاطمي نژاد، payam.co.ir)
پس از 8 دور مذاكره در آخرين دور- معروف به دور اوروگوئه- در سال 1995 ، سازمان تجارت جهاني متولد شد. از طريق اين سازمان اعضاي آن مي پذيرند كه در زمينه ي صدور كالا و خدمات و نيز حقوق معنوي آثار (copy right) بين خود، بر اساس مقررات و ضوابط واحدي عمل كنند. يكي از اين ضوابط حذف موانع گمركي است. (سازمان تجارت جهاني. Abfakashan.com)
اما نظريه جهاني شدن اقتصاد و تجارت- دست كم به معني امروزي آن- به سال 1970 ميلادي برمي گردد. در اين سال دكتر كلاوس شواب عده اي از مديران رده بالاي اروپايي را در دهكده كوچكي در سوئيس به يك ضيافت غير رسمي دعوت كرد. در اين جلسه دكتر شواب (كه رشته تحصيلي اش مديريت بازرگاني است) براي مديران طراز اول اروپا از گسترش صنعت و تجارت در سطح جهان صحبت كرد و افق هاي جديدي در بازاريابي را به آنان نشان داد.
با گذشتن از جزئيات كافي است بگوييم كه تا به امروز كه 32 سال از آن تاريخ مي گذرد، 32 نشست سالانه- و اكثر در همان دهكده- برگزار شده است و امروزه داووس به عنوان يك مركز مهم اقتصادي جهان در آمده كه هر ساله هريك از مديران رده بالاي جهاني با پرداخت 14 هزار دلار به ازاء هر نفر حق شركت در آن را مي يابند تا به سخن راني هايي درباره موضوعات مختلف جهاني شدن گوش فرا دهند.
اگر چه جهاني شدن تجارت از آغاز طرح موافقت نامه گات در 50 و چند سال پيش تا كنون همواره مخالفان فراواني داشته است كه در جاي جاي دنيا نظارتي بر عليه آن برپا كرده اند در اين كار حتي تا چندي پيش، يعني همزمان با برگزاري آخرين نشست وزيران امور خارجه اتحادية اروپا در جنوب ايتاليا ادامه داشت. (قدس، 16/6/82:4) و پس از آن نيز در برلين آلمان تظاهرات گسترده اي برپا شد. (خبر 21، شبكه1 سيما : 10/8/82)
تجارت الكترونيك (e-commerce)
كميسون اروپايي در سال 1997 تجارت الكترونيك را به صورت زير تعريف كرده است. «تجارت الكترونيك بر پردازش انتقال الكترونيكي داده ها، شامل متن، صدا و تصوير مبتني مي باشد. تجارت الكترونيكي فعاليت هاي گوناگوني از قبيل مبادله الكترونيكي كالا و خدمات ، تحويل فوري مطالب ديجيتال و انتقال الكترونيكي را شامل مي شود»
به بيان ديگر كاربرد تكنولوژي اطلاعات (Information Technology , IT) را در تجارت جهاني مي توان تجارت الكترونيك ناميد. با توجه به مبهم بودن تعريف تكنولوژي اطلاعات، تعريف تجارت الكترونيك نيز مبهم است.
به صورت ساده تر انجام هر گونه عمليات تجاري و بازرگاني به صورت به هم پيوسته (on line) را تجارت الكترونيك مي گويند.
اينرنت يك ايزار است و تجارت الكترونيك خريد و فروش به وسيله الكترونيك است. تجارت الكترونيك خود زير مجموعه يك مفهوم بزرگ تر با نام كسب و كار الكترونيك (e- business) است كه هدايت كليه فراينده هاي تجارت با اينترنت است. در واقع كسب و كار الكترونيك مباحث مديريت شركت ها و روابط بين خريدار و فروشنده و تأمين منابع را نيز دربر مي گيرد.
ويژگي هاي تجارت الكترونيك
از مهم ترين ويژگي هاي تجارت الكترونيك مي توان از جهاني نمودن تجارت ، برداشتن محدوديت هاي زماني و مكاني، كاهش قيمت ها، كاهش هزينه ها، افزايش فروش، دسترسي آسان به اطلاعات، اشتغال زايي، افزايش سرعت در تجارت و ... ياد كرد.
بررسي ها نشان مي دهد هزينه هاي متوسط به ازاي معملاتي كه از طريق كاغذ صورت مي گيرد 1160 دلار است در حالي كه اين هزينه ها در سفارشات اينترنتي كمتر از 5 دلار مي شود. فرآيند تقاضا تا عرضه با روش هاي سنتي در سال 1997 ، 7 روز و در سال 2000 ، 4/7 روز طول مي كشد. در حالي كه اين فرايند با روش هاي جديد فن آوري در سال 1999 به دو روز و در سال 2000 به 5/1 روز كاهش مي يابد.
تجارت الكترونيك مانند تجارت سنتي مي تواند بين همه عامل هاي تجارت يعني مصرف كننده، و مؤسسه هاي تجاري، شركت ها و ... به همه صورت برقرار باشد. اگر چه بيشتر حجم مبادلات- بيش از 85% كل مبادلات – بين شركت هاي تجاري با يكديگر (B2B,Business to Business) و مصرف كننده با شركت هاي تجاري (C2B,Custoner to Business) است.
اينترنت و تجارت الكترونيك در ايران و چالش ها
نخستين تلاش براي تجارت الكترونيك در ايران به سال 1374 بر مي گردد. در اواخر اين سال مركز ملي شماره گذاري ايران تأسيس شد. اين مركز با استفاده از استاندارد اروپايي EAN، استاندارد مشخصي را به عنوان EAN IRAN تدوين و نسبت به گسترش آن در سطح كشور همت گماشت و در سال 1375 به عضويت سازمان اديفاكت (EDI FACT) زير نظر سازمان ملل درآمد. يكي از اصلي ترين اقداماتي كه در دستور كار مركز ملي شماره گذاري ايران و كميته ملل اديفاكت ايران قرار دارد ايجاد شبكه تجارت الكترونيك و تهيه لايحه حقوقي براي تجارت الكترونيك است. گذشته از آن شبكه نقطه تجاري ايران كه تحت محيط WEB قابل دسترسي است و توسط مركز مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني پيدا شده است با استفاده از اين شبكه مي توان از پخش هاي كاتالوگ الكترونيك (EPC) و فرصت هاي تجاري الكترونيك (ETO) بهره گرفت.
به كمك EPC همه بازرگانان مي توانند با اختصاص صفحه اي بر روي شبكه نقطه تجاري ايران، در خصوص نوع فعاليت و محصول خود تبليغ كنند. ETO نيز كه از سايت نقطه تجاري سازمان ملل متحد (UNTPDC) دريافت مي شود، امكاناتي را فراهم مي آورد تا بازرگانان بتوانند به صورت مجازي با يكديگر و يا با مشتريان خود ارتباط برقرار كنند. يكي از خدمات ارزنده نقطه تجاري ايران، اماكن ارسال پيام بازرگاني ايراني به سايت سازمان ملل مي باشد كه اين پيام از سايت مذكور به اقصي نقاط دنيا فرستاده مي شود در نتيجه بازرگانان كشورهاي مختلف مي توانند پيام هاي مورد نظر را مشاهده كنند و در صورت تمايل با طرف تجاري مورد نظر خود ارتباط برقرار كنند.
پروژه شتاب يكي از برنامه هايي است كه گاهي پيش برد تجارت الكترونيك به حساب مي آيد. به كمك اين سيستم اطلاعات پولي و مالي بانك ها به صورت رايانه اي و مخابراتي مبادله و تسويه مي شود. ضمن آن كه سبب مي شود همه بانك هاي عضو شتاب – كه – ظاهراً فعلاً بانك هاي صادرات، كشاورزي و توسعه صادرات ايران هستند. خدمات يكساني به مشتريان ارائه مي دهند و نيز بانك هاي اين سيستم در صورت اتصال به بانك هاي كشورهاي حاشيه خليج فارس، امكان استفاده از كارت هاي پرداخت ايراني كه در آن كشورها و برعكس ميسر مي شود.
یکی از دلایل مهم سهم اندک ایران از تجارت الکترونیک , ضریب نفوذ پایین اینترنت در این کشور پهناور می باشد.
ضریب نفوذ اینترنت برای شهر تهران 9٪ و در کل ایران 5/2٪ است . در حالیکه این ضریب برای کشورهای پیشرفته نزدیک به 70٪ است . (صنایعی, تجارت الکترونیک,1382,16)
با توجه به اينكه ابزار اصلي تجارت الكترونيك اينترنت است، توجه به گسترش اينترنت در جامعه در افزايش گرايش به تجارت الكترونيك بسيار مؤثر است. گرچه ايران سريع ترين رشد را در زمينه اينترنت در سال هاي اخير داشته است. با اين وجود در يك ارزيابي كلي بايد گفت علي رغم رشد تعداد كاربران اينترنت ، حضور ايران و زبان فارسي در سطح جهاني در اينترنت محدود و ناچيز است. بنابراين ميزان تأثيرگذاري ايران هم بر مخاطبان اندك است.
بر اساس رتبه بندی واحد اطلاعات اکونومیست برای سال 2000 که در مورد تجارت الکترونیک در 60 کشور مهم دنیا و بر اساس دو شاخص کلی محیط تجاری و ارتباطات انجام شده است ، ایران در شاخص نخست رتبه 59 و در شاخص دوم دررتبه 56 است . در کل از نظر شاخص سهولت و میزان دسترسی به تجارت الکترونیک رتبه 58 را به دست آورد.(صنایعی،151)
در اين ميان نبودن قانوني مدون براي تجارت الكترونيك مشكلات را افزايش مي دهد. لايحه تجارت الكترونيك براي دومين بار از سوي شوراي نگهبان رد شد. اين در حالي است بسياري از كارشناسان و فعالان فن آوري اطلاعات كشور، همچنان منتظر تصويب هرچه سريع تر لايحه تجارت الكترونيك هستند تا از آن پس به استناد به اين قانون بتوانند گام هاي بعدي را در راه توسعه تجارت الكترونيك بردارند.(ارتباط 23/6/82 :2)
يكي ديگر از مشكلات فراوري تجارت الكترونيك زير ساخت ضعيف مخابراتي كشور است كه سبب شده است سرعت اينترنت در ايران بسيار پايين باشد. به طوري كه حتي تا يك سوم سرعت آن در اروپا برآورد مي شود. در حالي كه بر اساس قانوني موسوم به «قانون 8 ثانيه» اگر يك وب سايت معامله اي را در ظرف 8 ثانيه پردازش نكند ، بسيار كند تلقي مي شود.
به نظر مي رسد كه امنيت شبكه الكترونيكي بانكي نيز چندان مورد اعتماد نيست. اما مي توان گفت بزرگترين چالش موجود بر سر راه تجارت الكتروني در ايران ، عدم حضور ايران در سازمان تجارت جهاني است. امروز آينده اقتصادي جهان چيزي جز اقتصاد الكترونيكي مبتني بر دادو ستدهاي الكترونيكي در سطح جهان نيست، به گونه اي كه اگر كشوري خود را با موج قدرتمند تجارت الكترونيكي همسو نكند، به شدت دچار زيان خواهد شد.
اگر چه درخواست ايران براي عضويت در سازمان تجارت جهاني براي 26 بار رد شد و بسياري معتقدند كه شرايط اقتصادي كنوني مناسب براي پيوستن ايران به اين سازمان نيست. چنانچه در اين سال ها اين پيوستن صورت گيرد، تنها بيست درصد از صنايع كشور در وضعيت كنوني باقي خواهد ماند. 20 درصد نابود خواهد شد و ما بقي وضعيت نامشخصي خواهند داشت. ولي با توجه به رشد بسيار سريع تجارت الكتروني كه سالانه نزديك به 70 درصدبرآورد مي شود و نيز باعث كاهش هزينه ها حتي به يك دهم هزينه هاي معمولي مي شود. (صنايعي، peworldoiran.com) و گذشته از آن غيبت ايران در سازمان تجارت جهاني به ضرر كشور بوده و خواهد بود. چاره اي جز پيوستن به اين سازمان نيست و مي توان گفت كه پيوستن به سازمان تجارت جهاني در حال حاضر اگر يك التزام نباشد يك اقتضاست.
با توجه به اينكه روند پيوستن به سازمان تجارت جهاني – در صورت پذيرفته شدن درخواست ايران – در حدود 10 سال به درازا مي كشد. چنان كه در اين مدت به شكل اصولي و حساب شده براي از ميان برداشتن چالش هاي فراوري تجارت الكتروني كارهاي لازم انجام پذيرد. در آن زمان زيان ناشي از پيوستن به سازمان تجارت جهاني كمتر از حال حاضر خواهد بود. در غير اين صورت شرايط موجود خود را به ما تحميل خواهد كرد و تعيين خواهد كرد كه چه بكنيم و چه نكنيم.
منابع :
صادقی ، نوری ، تجارت جهانی الکترونیک و فناوری اطلاعات ،انتشارات سخن گستر ، مهرماه 1385
-احمدی ، حسین و م.ویرجیناری. تجارت الکترونیک 1380
-تاملنیسون،جان جهانی شدن و فرهنگ .ترجمه محسن حکیمی1381
-شهرارا ، درامدی بر تجارت الکترونیک 1382
-صنایعی ، اولین همایش تجارت الکترونیک در هزاره سوم
-طاطاری ،جهانی شدن و جهانی سازی
-فاطمی ﻧژاد ، تجارت جهانی و توسعه
-کاشیگر ، مدیا خراسان1382
-موسوس زنوز، سازو کار وکار حل اختلاف در سازمان تجارت جهانی
-نوایی ، تجارت الکترونیک در ایران دی 1378
مهدی صادقی کارشناس فناوری اطلاعات
استفاده از مطالب این وبلاگ با ذکر نام بلامانع می باشد. 10/06/1385
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر